بسيار، كيفر مى‌دهيم.

(وَ هُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيها رَبَّنا أَخْرِجْنا ...) در مجمع البيان گفته: كلمه اصطراخ به معناى شيون و فرياد و استغاثه است، و اين كلمه از باب افتعال از ماده صراخ- ناله است‌[1].

و جمله‌(رَبَّنا أَخْرِجْنا) بيان همان شيون و فرياد است. و جمله‌(أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ) پاسخ آن فرياد است. و جمله فذوقوا و جمله‌(فَما لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ) هر يك نتيجه جمله ما قبل خودش است.

و معناى آيه اين است كه: اين كفار كه در آتشند، شيون و فرياد مى‌كنند، و استغاثه مى‌نمايند، در حالى كه فريادشان اين است كه: پروردگارا ما را از آتش بدر آور، تا عمل صالح كنيم غير از آن عمل زشت كه مى‌كرديم، در پاسخ به ايشان گفته مى‌شود: نه، هرگز، مگر ما آن قدر عمر به شما نداديم كه هر كس مى‌خواست متذكر شود مجال آن را داشته باشد؟

ما اين مقدار عمر را به شما داديم، پيامبران بيم‌رسان هم نزد شما آمدند، و از اين عذاب بيمتان دادند، ولى متذكر نشديد و ايمان نياورديد، حال عذاب را بچشيد كه ستمكاران را ياورى نباشد، تا به يارى آنان برخيزند و از عذاب خلاصشان كنند.

(إِنَّ اللَّهَ عالِمُ غَيْبِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ) خدا عالم غيب آسمان‌ها و زمين است، و او به آنچه در سينه‌ها پنهان است داناست، با شما بر طبق آنچه در باطن نهفته داريد، از عقايد و آثار اعمال معامله مى‌كند، و بر طبق آن محاسبه مى‌نمايد، چه اينكه ظاهرتان با باطن مطابق باشد و چه مخالف، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:(إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ)[2] و نيز فرموده:(يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ)[3].

بحث روايتى [چند روايت در ذيل جمله‌(إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ) و در باره مراد از ظالم لنفسه ، مقتصد و سابق بالخيرات در آيه:(ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا ...)]

در مجمع البيان در ذيل جمله‌(إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ ...) مى‌گويد: از امام‌

[1] مجمع البيان، ج 8، ص 410.

[2] چه اينكه آنچه را در باطن نهفته داريد، اظهار كنيد و چه پنهان بداريد، خدا بر طبق آن شما را محاسبه مى‌كند. سوره بقره، آيه 284.

[3] روزى كه نهانى‌ها آشكار مى‌شود. سوره طارق، آيه 9.