ضميرى در آن حذف شده، و تقدير كلام فيهم ما يقال لك است. و معناى آيه چنين است:

در بين كسانى كه به ذكر كافر شدند، در باره تو گفته نمى‌شود مگر همان حرفهايى كه در باره رسولان قبل از تو گفته مى‌شد، بدرستى كه آنان در دنيا عذابى منقرض كننده دارند، و در آخرت عذاب آتش .

و خواننده عزيز جهات تكلف در اين وجوه را متوجه است اگر كسى بينا باشد و دقت كند برايش پوشيده نيست.

[مراد از اينكه در باره قرآن فرمود كتاب عزيز است و(لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ)]

(وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ)- ضمير انه به ذكر برمى‌گردد كه همان قرآن باشد. و عزيز به معناى بى نظير و يا منيع است، يعنى از اينكه مغلوب چيزى شود امتناع دارد. و البته معناى دوم با جمله بعدى كه مى‌فرمايد(لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ) مناسب‌تر است.

(لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ)- آمدن باطل به سوى قرآن، به اين معنا است كه باطل در آن راه پيدا كند، يا بعضى از اجزاى آن از بين برود و باطل شود، و يا همه‌اش، به طورى كه بعضى از حقايق و معارف حقه آن غير حقه شود، و يا بعضى از احكام و شرايع آن، و توابع آن احكام از معارف اخلاقى، و يا همه اين موارد ذكر شده لغو گردد، به طورى كه ديگر قابل عمل نشود، (و چنين چيزى محال است بشود. و آيات و سوره‌هاى قرآن و معارف اعتقادى و اخلاقى و عمليش تا قيامت به اعتبار خود باقى مى‌ماند).

و بنا بر اين مراد از جمله‌(مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ) زمان نزول قرآن و عصرهاى بعد از آن است تا روز قيامت.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: مراد از(مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ) تمامى جهات است، هم چنان كه دو كلمه صبح و شام كنايه از همه زمانها است. و بنا بر اين مى‌خواهد بفرمايد: قرآن كريم از هر جهت مصون از اين است كه دستخوش بطلان گردد، و اين عموميت بنا بر وجه اول كه نظريه ما بود از اطلاق نفى در جمله لا ياتيه استفاده مى‌شود.

به هر حال، چه بنا به گفته ما، و چه بنا بر گفته آن مفسر، مضمون آيه اين است كه:

در بيانات قرآن تناقضى، و در خبرهايى كه داده دروغى، و در معارفش و حكمتها و شرايع و احكامش هيچ بطلانى نيست، نه مورد معارضه چيزى واقع مى‌شود، و نه دستخوش دگرگونگى مى‌گردد. و ممكن نيست چيزى كه از قرآن نيست در قرآن راه يابد، مثلا آياتش را تحريف‌

[1] روح المعانى، ج 24، ص 127.