معلوم است كه سخن آن كسى كه دعوت به سوى خدا مى‌كند، و عمل صالح هم دارد، ولى ايمانى به حق نداشته، و التزامى به آن ندارد، احسن القول نيست، به همين جهت دو جمله گذشته را مقيد به شرطى ديگر كرد، و آن اين است كه‌(وَ قالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ)، يعنى اعتقاد به اسلام داشته باشد. چون كلمه قال به طورى كه از سياق برمى‌آيد در اينجا به معناى رأى و اعتقاد است.

پس اگر كسى اعتقاد به اسلام و عمل صالح داشت، آن گاه به سوى خدا دعوت كرد، سخنش احسن القول خواهد بود، براى اينكه احسن القول عبارت است از سخنى كه به حقيقت نزديكتر، و نيز سودمندتر باشد، و هيچ كلمه‌اى به حق نزديك‌تر و نيز سودمندتر از كلمه توحيد نيست، براى اينكه اين كلمه آدمى را به سوى حاق سعادتش رهنمون مى‌شود.

(وَ لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لَا السَّيِّئَةُ ...).

بعد از آنكه احسن القول را خاطرنشان كرد، فرمود كه احسن القول عبارت است از دعوت به سوى خدا، و چون قائم به چنين دعوت در درجه اول رسول خدا 6 بود، لذا در آيه شريفه التفاتى بكار برده، روى سخن را متوجه آن جناب كرد تا بهترين طريق در دعوت به سوى خدا و نزديك‌ترين راه رسيدن به هدف را برايش بيان كند، و نزديك‌ترين راه دعوت به سوى خدا، و مؤثرترين آن عبارت از طرز دعوتى است كه بيشتر در دلها اثر بگذارد، و به اين منظور روى سخن به آن جناب نموده، فرمود: لا تستوى ... .

پس جمله‌(لا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لَا السَّيِّئَةُ) معنايش اين است كه: دعوت به سوى خدا با داشتن خصلت نيك، و با نداشتن آن، و داشتن خصلت بد يكسان و تاثيرش در نفوذ برابر با هم نيست. و كلمه لا در جمله‌(وَ لَا السَّيِّئَةُ) زايده است كه تنها خاصيت تاكيد را دارد، و نفى را تاكيد مى‌كند.

[معناى جمله:(ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ)]

(ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ) اين جمله استينافى و سخنى نو است كه توهمى را كه ممكن است كسى بكند دفع مى‌نمايد. گويا وقتى شنونده جمله‌(لا تَسْتَوِي ...) را مى‌شنود، مى‌پرسد: چه بايد كرد؟ در جواب مى‌فرمايد بدى را به بهترين راهش دفع كن . و معناى آن اين است كه: بدى را با خصلتى كه مقابل آن است دفع نما، مثلا باطل آنان را با حقى كه نزد تو است دفع كن، نه به باطلى ديگر، و جهل آنان را با حلم و بديهايشان را با عفو، و همچنين هر بدى ديگرشان را با خوبى مناسب آن دفع كند.

(فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ)- اين قسمت از آيه مورد بحث، اثر دفع به احسن و نتيجه آن را بيان مى‌كند. و مراد اين است كه: وقتى تو همه بديها و باطل‌ها را