است، پس كسى كه مرتكب گناه مى‌شود، در همان حالى كه سرگرم كار زشت خويش است، و از خداى خود غافل، و نسبت به مقام پروردگارش در جهلى عظيم فرو رفته و دارد به ساحت قدس او بى اعتنايى مى‌كند در همان حال پروردگارش او را مى‌بيند، گناهش را، و غفلتش را، و بى‌اعتنايى‌اش به مقام ربوبيتش را ناظر و مراقب است.

و اين حقيقت همان مطلبى است كه جمله‌(وَ ما كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ ...) البته به كمك سياق، آن را افاده مى‌كند.

پس جمله‌(وَ ما كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ) استتار و پوشيدگى بندگان را كه در دنيا در حال معصيتند، نفى مى‌كند و مى‌فرمايد: در آن حال به هيچ وجه نمى‌توانيد خود را از نظر خدا بپوشانيد. و جمله‌(أَنْ يَشْهَدَ ...) منصوب به حذف حرف جر است، و تقديرش من أن يشهد ... است.

(وَ لكِنْ ظَنَنْتُمْ أَنَّ اللَّهَ لا يَعْلَمُ)- اين جمله استدراك در معناى اعراض است، و از چيزى كه حذف شده و در صدر آيه بر آن دلالت مى‌كرده اعراض مى‌كند. و تقدير كلام و لم تظنوا انها لا تعلم اعمالكم و لكن ظننتم ان اللَّه لا يعلم- شما گمان نكرده بوديد كه اعضاى بدنتان از اعمال شما خبر ندارند، بلكه گمان مى‌كرديد حتى خدا هم از اعمالتان خبر ندارد .

و اين بيان توبيخ مشركين و يا عموم گنهكاران مجرم است كه در روز قيامت از ناحيه خدا به آنان گفته مى‌شود.

و حاصل معنا اين است كه: شما در دنيا در هنگام معاصى پروا نداشتيد از اينكه اعضاى بدنتان كه آنها را در معصيت به كار مى‌زديد عليه شما شهادت دهند، و اين پروا نداشتن شما براى اين نبود كه شما مى‌پنداشتيد اعضاى بدنتان درك و شعور ندارند، و اعمال شما را نمى‌بينند، بلكه براى اين بود كه مى‌پنداشتيد خدا از بسيارى از كارهاى شما بى‌خبر است. و خلاصه در هنگام معصيت به اعضاى بدن خود بى اعتنايى نمى‌كرديد بلكه به شهادت ما بى اعتنايى مى‌نموديد.

پس مى‌توان گفت كه آمدن كلمه لكن به معناى كلمه بل در اين آيه شريفه، نظير استعمال آن در آيه‌(وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى‌)[1] و نيز در آيه‌( وَ ما ظَلَمُونا وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ‌)(يَظْلِمُونَ )[2] است‌[3].

[1] سوره انفال، آيه 17.

[2] سوره بقره، آيه 57.

[3] توضيح اينكه كلمه لكن كارش اين است كه قسمتى از مطلب قبل را استثناء كند مثل اينكه بگوييم همه آمدند ليكن رضا نيامد. و كلمه بل همه را انكار مى‌كند مثل اينكه مى‌گوييم مردم اين قريه عرب نيستند بلكه عجم‌اند و در آيه مورد بحث و آيه 17 سوره انفال و 57 بقره كلمه لكن به معناى كلمه بل آمده است.( مترجم).