كردم با اينكه بايد مى‌فرمود: شما را انذار مى‌كنم، براى اين است كه حتمى بودن آن عذاب را برساند.

[وجه اينكه از هود و صالح 7 با صيغه جمل الرسل ياد كرد]

(إِذْ جاءَتْهُمُ الرُّسُلُ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ ...) كلمه اذ- زمانى كه ظرف است براى صاعقه دوم، چون انذار به صاعقه در حقيقت انذار به وقوع و فرا رسيدن آن است، در نتيجه معناى آيه اين است: من شما را هشدار مى‌دهم از صاعقه‌اى، مانند صاعقه‌اى كه در قوم عاد و ثمود بيامد ...

و اگر آمدن را به رسل نسبت داده كه صيغه جمع است، با اينكه رسول عاد و رسول ثمود دو تن بودند، يكى هود و يكى هم صالح 8 ، به اين اعتبار است كه رسولان خدا همه به يك دين دعوت مى‌كنند، در نتيجه هر كدام را كه در نظر بگيريم، هر چند در يك قوم خاصى مبعوث شده، ولى در حقيقت در همه بشر مبعوث شده است.

و بر همين حساب كسى كه يك پيغمبر را تكذيب كند، در حقيقت همه را تكذيب كرده، و لذا مى‌بينيم خداى عز و جل در آيه‌(كَذَّبَتْ عادٌ الْمُرْسَلِينَ)[1] و آيه‌(كَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِينَ)[2] و آيه‌(كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ الْمُرْسَلِينَ)[3] و نيز آياتى ديگر تكذيب يك پيغمبر را تكذيب همه انبيا دانسته است.

و اينكه بعضى‌[4] از مفسرين گفته‌اند: اطلاق كلمه رسل كه جمع است بر هود و صالح (ع) از باب اطلاق صيغه جمع بر كمتر از سه نفر است، و اين رقم اطلاق شايع است، و از همين باب است كه در جمله‌(إِذْ جاءَتْهُمُ) ضمير جمع را به دو قوم برگردانده حرف درستى نيست، براى اينكه اطلاق كلمه جمع بر دو نفر صحيح نيست، و برگرداندن ضمير جمع در جمله‌(إِذْ جاءَتْهُمُ) به دو قوم عاد و ثمود، هم از اين باب نيست، بلكه از اين جهت است كه دو قوم عاد و ثمود هر چند دو قوم بودند، ولى جمعيتى را تشكيل مى‌دادند، و به اين جهت بايد ضمير جمع به آنها برگردد.

(مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ)- منظور از آمدن پيامبران از پيش رو، و از پشت سر اين است كه: پيامبران از هر سو به سوى ايشان آمدند. و استعمال اين دو جهت در همه جهات شايع است. و بعضى جايز دانسته‌اند كه مراد از بين ايديهم آينده و مراد از و من خلفهم

[1] قوم عاد همه مرسلين را تكذيب كردند. سوره شعراء، آيه 123.

[2] قوم ثمود همه مرسلين را تكذيب كردند. سوره شعراء، آيه 141.

[3] قوم لوط مرسلين را تكذيب كردند. سوره شعراء، آيه 160.

[4] روح المعانى، ج 24، ص 110.