[حكايت اعتراف بى حاصل كفار دوزخى به يقينشان به معاد و اقرارشان به گناهانشان، براى نجات يافتن از عذاب‌]

(قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى‌ خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ) سياق آيه و ما قبل آن اشعار دارد كه كفار اين سخن را بعد از شنيدن آن پاسخ مى‌گويند، در حالى كه در آتش قرار دارند، به دليل اينكه در آخرش مى‌گويند: (فَهَلْ إِلى‌ خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ‌)- آيا راهى هست كه ما از آتش بيرون شويم؟ .

كفار قبل از اين التماس، نخست اعتراف به گناه مى‌كنند و اين خود نوعى سبب خواهى و توسل است، براى نجات از عذاب، اما(وَ لاتَ حِينَ مَناصٍ) وقتى اين تشبثات را مى‌كنند كه كار از كار گذشته، براى اينكه تا چندى كه در دنيا بودند نسبت به مساله معاد در شك بودند و ايمانى به بازگشت به سوى خدا نداشتند و به همين جهت آن را انكار نموده و روز حساب را فراموش كردند. و همين فراموشى روز حساب باعث افسار گسيختگى ايشان در گناهان شد كه بدون هيچ پروايى به سوى گناهان شتافتند. آرى فراموشى روز جزا كليد تمامى گناهان و گمراهى‌ها است، هم چنان كه خداى تعالى فرموده:(إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ)[1].

آن گاه وقتى خداوند قبض روحشان كرد كه به حساب اماته‌اى بعد از اماته‌اى ديگر بود، و سپس زنده‌شان كرد، كه احيايى بعد از احياى ديگر بود، آن وقت شك و ترديدشان در باره بعث و برگشتن به سوى خدا از بين رفت، چون بقاى بعد از مرگ و حيات بعد از حيات را عينا ديدند، با اينكه در دنيا مردن را فنا و نابودى مى‌پنداشتند، و مى‌گفتند:(إِنْ هِيَ إِلَّا حَياتُنَا الدُّنْيا (نَمُوتُ وَ نَحْيا) وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ)[2].

و كوتاه سخن آنكه: در آن روز با حاصل شدن يقين، شك و ترديدى برايشان نمى‌ماند، ولى گناهان و نافرمانيها باقى مانده است و به همين جهت است كه براى خلاصى از عذاب يك بار متوسل به اعتراف به يقين خود مى‌شوند كه خدايا ديگر شك و ترديد نداريم و يقين پيدا كرديم و قرآن اين اعترافشان را چنين حكايت مى‌كند:(وَ لَوْ تَرى‌ إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناكِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ)[3] و بارى ديگر

[1] آنهايى كه از راه خدا گمراه شدند عذابى سخت دارند، به خاطر اينكه روز حساب را فراموش كردند. سوره ص، آيه 26.

[2] زندگى به جز همين زندگى دنيايى ما نيست، و ما هرگز مبعوث نخواهيم شد. سوره انعام، آيه 29.

[3] و اگر مجرمين را ببينى كه در آن روز نزد پروردگارشان سرها به زير افكنده مى‌گويند:

پروردگارا به عيان ديديم و شنيديم، حال ما را برگردان تا عمل صالح كنيم كه ديگر صاحب يقين شديم.

سوره الم سجده، آيه 12.