(تَنْزِيلُ الْكِتابِ) از قبيل اضافه صفت بر موصوف خودش است و تقدير آن كتاب منزل من اللَّه- كتابى نازل شده از خدا مى‌باشد.

و اگر در بين صفات خداى تعالى دو صفت عزيز و عليم را اختصاص به ذكر داد،- به قول بعضى‌[1] از مفسرين- براى اين است كه به اعجاز و انواع علوم قرآن اشاره كند، علومى كه قدرت فهم بشر از آن عاجز است. و به قول بعضى‌[2] ديگر براى اين است كه تفننى در تعبير كرده باشد. ولى هيچ يك از اين دو وجه به نظر درست نيست.

وجه صحيح آن است كه بگوييم سوره مورد بحث از آنجا كه پيرامون انكار منكرين و جدال آنان در پيرامون آيات خداست. و اينكه جدالشان جاهلانه و جدال به باطل است، و چون جاهلند خيال مى‌كنند كه جدالشان عالمانه است، و به همين جهت به خود مى‌بالند كه چه خوب احتجاج مى‌كنند هم چنان كه قرآن كريم اين باليدنشان را در آخر همين سوره چنين حكايت كرده:(فَلَمَّا جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَرِحُوا بِما عِنْدَهُمْ مِنَ الْعِلْمِ)[3] و نيز از فرعون حكايت كرده كه در باره حضرت موسى به قوم خود گفت:(إِنِّي أَخافُ أَنْ يُبَدِّلَ دِينَكُمْ أَوْ أَنْ يُظْهِرَ فِي الْأَرْضِ الْفَسادَ)[4] و نيز به ايشان گفته:(ما أُرِيكُمْ إِلَّا ما أَرى‌ وَ ما أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ الرَّشادِ)[5].

بدين جهت سوره را با دو نام عزيز و عليم افتتاح كرد تا اشاره كرده باشد به اينكه اين كتاب كه بر آنان نازل شده، از ناحيه كسى است كه عزيز على الاطلاق است و هيچ غالبى بر او غلبه نمى‌كند تا بترسد دشمنان بر آن كتاب غالب شوند و به خاطر اوهام و خرافاتى كه دارند، از پذيرفتن آن استكبار كنند. و نيز او عليم على الاطلاق است، و علم او آميخته با جهل و ضلالت نيست، پس جدال به باطل كفار نمى‌تواند تاب مقاومت در مقابل دين حق را بياورد، دين حقى كه آن را با حجت‌ها و براهينى روشن بيان كرده است.

مؤيد اين وجه مضمونى است كه در آيه بعد است، و مى‌فرمايد:(غافِرِ الذَّنْبِ وَ قابِلِ التَّوْبِ ...)، كه- ان شاء اللَّه- بيانش خواهد آمد.

[1] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 24، ص 41.

[2] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 24، ص 41.

[3] پس همين كه رسولان خدا به سويشان آمدند به علمى كه خود داشتند بباليدند.

[4] من از اين مى‌ترسم كه وى دين شما را عوض كند و يا فساد در زمين ظاهر گرداند. سوره غافر، آيه 26.

[5] من همانهايى را كه او نشان شما داد نشانتان مى‌دهم و من جز به راه رشاد هدايتتان نمى‌كنم. سوره غافر، آيه 29.