(وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ)[1].

(قِيلَ ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ) گوينده اين فرمان- به طورى كه از سياق برمى‌آيد- خازنان دوزخند. و از جمله‌(فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ) برمى‌آيد كه اين فرمان در باره كفارى صادر مى‌شود كه از در تكبر آيات خدا را تكذيب كرده، و با حق عناد ورزيده‌اند.

(وَ سِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها) در اين آيه بر خلاف آيه قبلى جواب اذا ذكر نشده، و اين خود اشاره به آن است كه امر بهشت ما فوق آن است كه با زبان گفته شود و ما وراى هر مقياسى است كه اندازه‌اش را معين كند. و جمله‌(وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها) حاليه است، يعنى تا آنكه به بهشت مى‌رسند، در حالى كه درها برايشان باز شده. و منظور از جمله خزنتها ملائكه‌اى هستند كه موكل بر بهشتند.

و معناى آيه اين است كه: سيق به حركت وا مى‌دارند(الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً) كسانى را كه از انتقام پروردگار خود پرهيز داشتند دسته دسته به سوى بهشت‌(حَتَّى إِذا جاؤُها) تا آنكه بدانجا برسند، در حالى كه فتحت ابوابها ، درهاى آن برويشان باز شود(وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها) موكلين بهشت در حالى كه بهشتيان را استقبال مى‌كنند به ايشان مى‌گويند:(سَلامٌ عَلَيْكُمْ) شما همگى در سلامت مطلق خواهيد بود، و جز آنچه مايه خشنودى است نخواهيد ديد. طبتم بعيد نيست كه اين جمله بيانگر علت اطلاق سلام باشد.(فَادْخُلُوها خالِدِينَ) اينك داخل شويد كه اثر پاكى شما اين است كه جاودان در آن زندگى كنيد.

[سخن بهشتيان بعد از ورود به بهشت‌]

(وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ ...) گويندگان اين سخن- به گفته جمعى- مردم پرهيزگارند، و مرادشان از وعده‌اى كه خدا به آنان داده بود، آن وعده‌اى است كه در قرآن و در ساير وحى‌ها كه به انبياى ديگر كرده بود مكرر آمده، و متقين را وعده بهشت داده، از آن جمله در قرآن عزيزش فرموده:(لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ)[2] و نيز فرموده:(إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِيمِ)[3] بعضى‌[4] هم گفته‌اند:

[1] و كسانى كه كفر بورزند، و آيات ما را تكذيب كنند، آنان اهل آتش و در آن جاودانه‌اند.

سوره بقره، آيه 39.

[2] براى كسانى كه تقوى پيشه كردند نزد پروردگارشان بهشت‌ها است. سوره آل عمران، آيه 15.

[3] مردم پرهيزگار نزد پروردگارشان بهشتهاى نعيم دارند. سوره قلم، آيه 34.

[4] روح المعانى، ج 24، ص 35.