معناى خبر دادن است. يعنى تو سرانجام به سوى آتش مى‌روى، و اين سرگرمى در چند روزى اندك، آتش را از تو دفع نمى‌كند.

[برابر نبودن انسان متنعم غافل از خدا با مؤمن متهجد، و عدم تساوى عالم به خدا با جاهل به او]

(أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ ...) اين آيه بى‌مناسبت و بدون اتصال با آيه قبلى نيست كه مى‌فرمود:(وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‌)، چون فحواى آيه قبل اين است كه: كافر و شاكر برابر نيستند، و با هم متشبه و مختلط نمى‌گردند، و در آيه مورد بحث آن را توضيح داده مى‌فرمايد: قانت و عابدى كه از عذاب خدا مى‌ترسد، و به رحمت پروردگارش اميدوار است، با كسى كه چنين نيست يكسان نمى‌باشد.

پس جمله‌(أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ) يكى از دو طرف ترديد است و طرف ديگرش حذف شده، و تقدير كلام چنين است: أ هذا الذى ذكرنا خير ام من هو قانت ... .

و كلمه قنوت - به طورى كه راغب‌[1] گفته- به معناى ملازم بودن با عبادت است، البته عبادت با خضوع. و كلمه آناء جمع أنى است كه به معناى وقت است، و معناى‌(يَحْذَرُ الْآخِرَةَ)، يحذر عذاب الآخرة است، هم چنان كه خداى تعالى فرموده:(إِنَّ عَذابَ رَبِّكَ كانَ مَحْذُوراً)[2] و اين جمله با جمله‌(يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ) مجموعا خوف از عذاب و رجاء رحمت را مى‌رسانند. و اگر عذاب را مقيد به آخرت كرد، ولى رحمت را مقيد به آن نكرد، بدين جهت است كه رحمت آخرت اى بسا دنيا را هم فرا مى‌گيرد.

و معناى آيه اين است كه: آيا اين كافر كه گفتيم از اصحاب آتش است، بهتر است يا كسى كه همواره ملازم با اطاعت و خضوع براى پروردگارش است و در اوقاتى از شب هنگامى كه فرا مى‌رسد به نماز مى‌ايستد و در حالى كه يا در سجده است و يا ايستاده، و از عذاب آخرت مى‌ترسد و در عين حال اميدوار به رحمت پروردگارش است؟ يعنى اين دو با هم يكسان نيستند.

(قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ)- در اين آيه شريفه علم داشتن و نداشتن هر دو مطلق آمده، و نفرموده، علم به چه چيز، و ليكن مراد از آن بر حسب مورد آيه، علم به خداست، چون علم به خداست كه آدمى را به كمال مى‌رساند و نافع به حقيقت معناى كلمه است، و نيز نداشتنش ضرر مى‌رساند، و اما علوم ديگر مانند مال هستند، كه تنها

[1] مفردات راغب، ماده قنت .

[2] عذاب آخرت حذر شدنى است. سوره اسرى، آيه 57.