ناگزير واجب مى‌شود كه از راه تقرب به مقربين او به سوى او تقرب جوييم و مقربين درگاه او همان كسانى‌اند كه خداى تعالى تدبير شؤون مختلف عالم را به آنان واگذار كرده.

ما بايد آنان را ارباب خود بگيريم، نه خداى تعالى را. سپس همانها را معبود خود بدانيم و به سويشان تقرب بجوييم تا آنها به درگاه خدا ما را شفاعت كنند، و ما را به درگاه او نزديك سازند. و اين آلهه و ارباب عبارتند از ملائكه و جن و قديسين از بشر، اينها ارباب و آلهه حقيقى ما هستند.

و اما اين بت‌ها كه در بتكده‌ها و معابد نصب مى‌كنند، تمثالهايى از آن ارباب و آلهه هستند، نه اينكه راستى خود اين بت‌ها خدا باشند. چيزى كه هست عوام آنها بسا مى‌شود كه بين بت‌ها و ارباب آنها فرق نگذاشته، خود بت‌ها را هم مى‌پرستند همان طور كه ارباب و آلهه را مى‌پرستند. عرب جاهليت هم اين طور بودند. و همچنين عوامهاى صابئين. بسا مى‌شود كه فرقى بين بت‌هاى كواكب و كواكب كه آنها نيز بتهاى ارواح موكل بر آنها هستند، و بين ارواح كه ارباب و آلهه حقيقى نزد خواص صابئين هستند، فرقى نمى‌گذارند.

به هر حال پس ارباب و آلهه معبود در نزد وثنيت هستند، و اين ارباب موجوداتى ممكن و مخلوقند، چيزى كه هست خداوند اين مخلوقات را از آنجا كه مقرب درگاه خود مى‌داند موكل بر تدبير عالم كرده و هر يك را بر حسب مقام و منزلتى كه دارد ماموريتى داده.

و اما خود خداى سبحان به غير از خلق كردن و پديد آوردن كار ديگرى ندارد، و او رب ارباب و اله آلهه است.

حال كه اين معانى را متوجه شدى مى‌توانى بفهمى كه منظور از آيه مورد بحث كه مى‌فرمايد:(وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ) چيست؟ منظور همين وثنيت است كه قائلند غير از خدا اربابى دگر هستند، كه امور عالم را تدبير مى‌كنند، و ربوبيت و تدبير منسوب به ايشان است، نه منسوب به خداى تعالى.

پس در نظر وثنيت اين ارباب مدبر امور هستند، نتيجه‌اش هم اين است كه پس بايد در مقابل همين ارباب خاضع شد و آنها را عبادت كرد تا ما را از منافعى برخوردار و بلاها و ضررها را دفع كنند. و حتى بايد از اينها تشكر كرد، چون كارها همه به دست آنان است، نه به دست خدا.

پس معلوم شد كه مراد از اتخاذ اولياء اين است كه مشركين به غير از خدا اربابى مى‌گيرند، و خلاصه مى‌خواهيم بگوييم ولايت و ربوبيت قريب المعنى هستند، چون رب به معناى مالك مدبر است و ولى به معناى مالك تدبير و يا متصدى تدبير است.