نه اينكه حق و باطل برايش يكسان و مشتبه باشد.

پس اينكه فرمود: ابراهيم و اسحاق و يعقوب داراى دست و چشم بودند، در حقيقت خواسته است به كنايه بفهماند نامبردگان در طاعت خدا و رساندن خير به خلق، و نيز در بينايى‌شان در تشخيص اعتقاد و عمل حق، بسيار قوى بوده‌اند.

آيه شريفه‌(وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ نافِلَةً وَ كُلًّا جَعَلْنا صالِحِينَ وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدِينَ)[1] به آن دو معنا كه در آيه مورد بحث آمده اشاره نموده و متعرض هر دو شده است، چون ائمه بودن، و به امر خدا هدايت كردن، و وحى خدا را گرفتن همه آثار ابصار است و زكات دادن و فعل خيرات، و اقامه نماز، آثار ايدى است. اين معنا را قمى هم در تفسير خود از ابى الجارود از امام ابى جعفر (ع) روايت كرده، چون در آن روايت اولى الايدى به نيرومندى در عبادت، و ابصار به داشتن بصيرت در عبادت تفسير شده است‌[2].

(إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ) كلمه خالصة وصفى است كه در جاى موصوف خود آمده. و حرف با كه بر سر- آن است، باى سببيت است، و تقدير كلام بسبب خصلة خالصة است. و جمله ذكرى الدار بيان آن خصلت است. و منظور از كلمه دار دار آخرت مى‌باشد.

[معناى اينكه در تعليل مدح ايشان فرمود:(إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِكْرَى الدَّارِ)]

اين آيه، يعنى جمله‌(إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ ...) تعليل مضمون آيه قبلى است كه نامبردگان از انبيا را(أُولِي الْأَيْدِي وَ الْأَبْصارِ) مى‌خواند. ممكن هم هست تعليل باشد براى كلمه عبادنا و يا براى جمله و اذكر و از اين سه احتمال اولى از همه مناسبتر است، براى اينكه وقتى انسان مستغرق در ياد آخرت و جوار رب العالمين شد، و تمامى همش مرتكز در آن گرديد، قهرا معرفتش نسبت به خدا كامل گشته، نظرش در تشخيص عقايد حق مصاب مى‌گردد، و نيز در سلوك راه عبوديت حق، تبصر پيدا مى‌كند، و ديگر بر ظاهر حيات دنيا و زينت آن مانند ابناى دنيا جمود ندارد، هم چنان كه در شان چنين كسانى در جاى ديگر نيز فرموده:( فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِكْرِنا وَ لَمْ يُرِدْ إِلَّا الْحَياةَ الدُّنْيا)(ذلِكَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ )[3]، پس‌

[1] ما به وى اسحاق و يعقوب را بخشيدم، و همه را صالح قرار داديم، و ايشان را پيشوايانى كرديم كه به امر ما هدايت مى‌كردند. و به ايشان فعل خيرات و اقامه نماز و دادن زكات را وحى كرديم، و ايشان عبادت‌گران ما بودند. سوره انبياء، آيه 72 و 73.

[2] تفسير قمى،

[3] پس از كسانى كه از ياد ما اعراض مى‌كنند، و به جز حيات دنيا نظرى ندارند، اعراض كن كه اينان بيش از چارچوب دنيا علمى ندارند. سوره النجم، آيه 29 و 30.