( إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ‌) ...(بَيْضٌ مَكْنُونٌ )

[مقصود از(عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ) و اينكه رزق معلوم دارند و ...]

اين استثنا، استثنايى است منقطع‌[1] از ضمير در لذائقوا و ممكن هم هست استثنا از ضمير ما تجزون باشد و هر دو هم صحيح و داراى وجه است، بنا بر نظريه اول معنايش اين مى‌شود: و ليكن بندگان مخلص خدا رزقى معلوم دارند، و از چشندگان عذاب اليم نيستند و بنا بر نظريه دوم معنايش اين مى‌شود: و ليكن بندگان مخلص خدا رزقى معلوم دارند ما وراى جزاى اعمالشان . و به زودى ان شاء اللَّه به معناى آيه اشاره خواهيم كرد.

ولى آنچه مسلم است اين است كه: نمى‌توان استثناى مذكور را متصل گرفت، و احتمال اينكه استثنا متصل باشد، ضعيف بوده و خالى از تكلف و زحمت نيست.

قرآن كريم اين وعده را بندگان مخلص خدا ناميده، و عبوديت خداى را براى آنان اثبات كرده و معلوم است كه: عبد، نه مالك اراده خودش است، و نه مالك كارى از كارهاى خودش، پس اين طايفه اراده نمى‌كنند، مگر آنچه را كه خدا اراده كرده باشد، و هيچ عملى نمى‌كنند مگر براى خدا.

آن گاه اين معنا را براى آنان اثبات كرده كه مخلص- به فتحه لام- هستند، و معنايش اين است كه: خدا آنان را خالص براى خود كرده، غير از خدا كسى در آنان سهيم نيست، و ايشان جز به خداى تعالى به هيچ چيز ديگرى علقه و بستگى ندارند، نه به زينت زندگى دنيا و نه نعيم آخرت، و در دل ايشان غير از خدا چيز ديگرى وجود ندارد.

و معلوم است كسى كه اين صفت را دارد، التذاذش به چيز ديگرى است غير از آن چيزهايى كه سايرين از آن لذت مى‌برند و ارتزاقش نيز به غير آن چيزهايى است كه سايرين بدان ارتزاق مى‌كنند، هر چند كه در ضروريات زندگى از خوردنى‌ها، نوشيدنيها و پوشيدنيها با سايرين شركت دارد.

با اين بيان اين نظريه تاييد مى‌شود كه: جمله‌(أُولئِكَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ) اشاره دارد به اينكه در بهشت رزق ايشان كه بندگان مخلص خدايند غير از رزق ديگران است و هيچ شباهتى بر رزق ديگران ندارد، اگر چه نام رزق ايشان و رزق ديگران يكى است، و ليكن رزق ايشان هيچ خلطى با رزق ديگران ندارد.

[1] يعنى افراد مخلص در بين چشندگان عذاب دردناك نبودند، تا با استثنا بيرون شوند.