اين است نكته خطاب، نه آن طور كه بعضى‌[1] توهم كرده‌اند كه: كلام مذكور حكايت از آينده كفار است، و يا خطابى است كه از ناحيه خداى سبحان و يا ملائكه و يا مؤمنين در روز قيامت به ايشان مى‌شود ، چون احتياجى به اين توجيهات نيست، و سياق گوياى به آن معنايى است كه ما بيان كرديم.

[توضيحى در مورد اينكه فرمود: (لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌)- جز آنچه مى‌كرديد جزا داده نمى‌شويد ]

و مخاطب به جمله‌(وَ لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) همه مردمند، چه اهل سعادت و چه اهل شقاوت، هر كس هر چه كرده چه خوب و چه بد، عين آن را جزاى عملش قرار مى‌دهد.

و اينكه بعضى‌[2] در اين خصوص اشكال كرده‌اند كه: انحصار (الا) با عموميت سعدا و اشقيا نمى‌سازد، علاوه بر اين خود خداى تعالى فرموده: أجر مؤمنان را به طور كامل مى‌دهد، و بيشتر هم مى‌دهد، و به فضل خود آن را دو چندان و بلكه چند برابر مى‌كند اشكالشان وارد نيست، براى اينكه: انحصارى كه در مورد آيه مورد بحث هست، ناظر به جزاى اعمال و پاداش و كيفر آن است و آن ادله و آياتى كه دلالت دارد بر اجر چند برابر از قبيل آيه‌(لَهُمْ ما يَشاؤُنَ فِيها وَ لَدَيْنا مَزِيدٌ)[3] مساله‌اى است ما وراى جزا و أجر، و خارج از طور عمل است، ما هم نخواستيم بگوييم خداوند به اهل سعادت بيش از اعمالشان چيزى نمى‌دهد، بلكه خواستيم بگوييم اجر همان عمل است و بس، و اما اينكه ممكن است خداوند به فضل خود مثوباتى به اشخاصى بدهد، از محل بحث بيرون است.

بعضى‌[4] از مفسرين از اشكالى كه ذكر شد، جواب داده‌اند به اينكه: معناى آيه شريفه اين است كه: صالح ثوابش كم نمى‌شود، و طالح هم عقابش زياد نمى‌شود، چون هم كم دادن اجر صالح منافات با حكمت دارد، و هم زياد كردن عقاب طالح، و اما زياد ثواب دادن و كمتر عقاب كردن مورد نظر آيه نيست، و هيچ مانعى هم ندارد.

و يا جواب داده‌اند به اينكه: مراد از جمله‌(لا تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) اين است كه: شما جزايى نخواهيد ديد مگر جزايى را كه از سنخ عمل خودتان است، چه خير و چه شر.

ولى اشكالى كه در اين جواب است اين است كه: اگر مدلول آيه اين بود اصلا اشكالى وارد نمى‌شد، ليكن همه حرفها در اين است كه آيا آيه چنين مدلولى دارد يا نه؟

[1] ( 1 و 2) تفسير روح المعانى، ج 23، ص 34.

[2] ( 1 و 2) تفسير روح المعانى، ج 23، ص 34.

[3] هر چه بخواهند در اختيار دارند، و نزد ما بيش از آن هم هست. سوره ق، آيه 35.

[4] تفسير روح المعانى، ج 23، ص 34.