مى‌كردند، و به جاى اينكه بگويند خدا عالم است مى‌گفتند جاهل نيست، و همچنين در مورد ساير صفات، مانند قدرت، خالقيت، رحمت، ملك و غير اينها.

با اين تفاوت كه مشركين مى‌گفتند: اين خداى داراى چنين صفات، امر تدبير مخلوقات را به مقربين درگاه خود، مانند ملائكه واگذار نموده و ديگر خودش در تدبير عالم هيچ كاره است، ارباب و مدبران عالم، ملائكه و آلهه هستند، و اما خدا (عز اسمه)، او تنها در اين ارباب، ربوبيت و تدبير دارد، پس خدا رب ارباب و اله آلهه است.

ممكن هم هست اسم رحمان تنها در حكايت قصه آمده باشد نه در خود قصه، به اين معنا كه اهل قريه نگفته باشند و رحمان چيزى نازل نكرده شما دروغ مى‌گوييد بلكه يا گفته باشند خدا چيزى نازل نكرده ، و يا چيزى نازل نشده ، و آن گاه قرآن در نقل قصه كلمه رحمان را آورده باشد، تا به حلم و رحمت خداى تعالى در قبال انكار و تكذيب حق صريحى كه مشركين داشتند اشاره كند.

و جمله‌(إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَكْذِبُونَ) به منزله نتيجه است براى صدر آيه، و حاصل كلامشان اين مى‌شود كه: شما هم بشرى هستيد مثل ما، و ما با اينكه مثل شما بشر هستيم در نفس خود چيزى از وحى كه ادعا مى‌كنيد به شما نازل شده نمى‌يابيم، و چون شما هم مثل ماييد، پس رحمان هيچ وحيى نازل نكرده، و شما دروغ مى‌گوييد، و چون غير از اين ادعا ادعاى ديگرى نداريد پس غير از دروغ چيز ديگرى نداريد.

و با اين بيان نكته حصر در جمله‌(إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَكْذِبُونَ) روشن شد، و همچنين وجه اينكه چرا فعل را نفى كرد (و گفت: شما دروغ مى‌گوييد ولى اسم فاعل را نفى نكرد) و نفرمود: شما نيستيد مگر دروغگو براى اينكه مراد، تكذيب و نفى فعل در حال گفتگو بوده، نه مستمرا و در آينده (چون اسم فاعل زمان حال و آينده را به طور استمرار شامل مى‌شود، به خلاف فعل، كه تنها شامل حال و آينده مى‌شود).

(قالُوا رَبُّنا يَعْلَمُ إِنَّا إِلَيْكُمْ لَمُرْسَلُونَ وَ ما عَلَيْنا إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِينُ) خداى تعالى در اين قصه حكايت نكرده كه رسولان در پاسخ مردم كه گفتند:( ما أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنا ...)- شما جز بشرى چون ما نيستيد ... ، چه جوابى دادند، در حالى كه در جاى ديگر از رسولان امتهاى گذشته حكايت كرده كه در پاسخ مردم خود كه گفته بودند: (إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنا)- شما جز بشرى چون ما نيستيد گفتند:(إِنْ نَحْنُ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَمُنُّ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ)[1] كه بيانش گذشت.

[1] درست است كه ما جز بشرى چون شما نيستيم، و ليكن خدا بر هر كس از بندگانش كه بخواهد منت مى‌گذارد. سوره ابراهيم، آيه 11.