(رَبَّنا هؤُلاءِ الَّذِينَ أَغْوَيْنا)- يعنى پروردگار اينان- اشاره به مشركين مى‌كنند- همان كسانند كه ما گمراهشان كرديم. و اين جمله توطئه و زمينه‌چينى براى جمله بعدى است.

(أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا)- گمراهشان كرديم، همان طور كه خود گمراه شديم، يعنى درست است كه گمراهى آنان به اغواى ما بود، چون كه ما خود گمراه بوديم، و ليكن آن طور نبود كه ما مجبورشان كنيم به گمراهى، بلكه عين گمراه كردن خودمان بود، هم چنان كه خود ما به اختيار خود گمراه شديم، ايشان نيز به اختيار خود گمراه شدند، و به هيچ وجه پاى اجبار و زور در بين نبود.

دليل بر اينكه معناى آيه اين است، حكايتى است كه خداى تعالى از زبان ابليس نقل كرده، كه در آن روز يعنى روز قيامت مى‌گويد:(وَ ما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي، فَلا تَلُومُونِي وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ)[1].

و نيز سؤال و جواب ستمگران و اقران آنان را حكايت كرده و فرموده:(وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‌ بَعْضٍ يَتَساءَلُونَ قالُوا إِنَّكُمْ كُنْتُمْ تَأْتُونَنا عَنِ الْيَمِينِ قالُوا بَلْ لَمْ تَكُونُوا مُؤْمِنِينَ وَ ما كانَ لَنا عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ بَلْ كُنْتُمْ قَوْماً طاغِينَ فَحَقَّ عَلَيْنا قَوْلُ رَبِّنا إِنَّا لَذائِقُونَ فَأَغْوَيْناكُمْ إِنَّا كُنَّا غاوِينَ)[2]. يعنى از ما كه گمراه بوديم به شما غير از گمراهى چيزى نرسيد.

از اين بيان روشن مى‌شود اينكه گفتند:(أَغْوَيْناهُمْ كَما غَوَيْنا)، معناى ديگرى هم دارد، و آن اين است كه: مشركين از ما نظير همان وصفى را كسب كردند كه در خود ما بود، چيزى كه هست اگر ما از آنان بيزارى مى‌جوييم براى اين است كه: ما ايشان را مجبور به گمراهى نكرديم، و اگر ما را خداى خود گرفتند، و ما را پرستيدند به زور و اجبار نبود.

(تَبَرَّأْنا إِلَيْكَ)- اين جمله بيزارى بى قيد و شرط پيشوايان است، مى‌گويند ما اصلا و به تمام معنا از مشركين بيزاريم، چون ما نمى‌توانستيم ايشان را مجبور نموده و اختيار از ايشان سلب كنيم.

[1] من دست زور به شما نداشتم جز اينكه شما را دعوت كردم، و شما هم پذيرفتيد، پس مرا ملامت مكنيد بلكه خود را ملامت كنيد. سوره ابراهيم، آيه 22.

[2] بعضى رو به بعضى كرده به سؤال و جواب پرداختند، گفتند كه اين شما بوديد كه با صورت حق بجانب به سراغ ما مى‌آمديد و اقران در پاسخشان گفتند: كه نه بلكه خود شما ايمان‌آور نبوديد و گر نه بر شما سلطه‌اى نداشتيم بلكه خودتان مردمى طاغى بوديد پس كلام پروردگار ما عليه ما استوار گشت همانا ما چشندگان عذابيم. پس شما را گمراه كرديم همان طور كه خودمان گمراه بوديم. سوره صافات، آيه 32.