خوانده، و از پذيرفتن آنها خوددارى كردند، بدان كه ايشان در طلب حق، و در صدد پيروى آنچه صريح حق و برهان عقل است نيستند، مى‌خواهند هواهاى دل خود را پيروى نموده، و با امثال‌(سِحْرانِ تَظاهَرا) و(إِنَّا بِكُلٍّ كافِرُونَ) از مشتهيات طبع خود دفاع كنند.

ممكن هم هست مراد از جمله‌(أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ)، اين باشد كه اگر اينان كتابى هادى‌تر از قرآن و تورات نياورده، و هم چنان به آن دو ايمان نياوردند، پس بدان كه مى‌خواهند سنت زندگى را بر اساس پيروى هوى بنيان نهند، اعتقادى به اصل نبوت ندارند، و به دينى آسمانى كه از طرف خدا بر آنان نازل و وحى گردد، قائل نيستند، تا پيروى آن نموده، و راه زندگى را با راهنمايى پروردگارشان طى كنند، مؤيد اين معنا جمله (وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ‌)- چه كسى گمراه‌تر است از كسى كه هواى خود را پيروى مى‌كند بدون هدايتى از خدا مى‌باشد.

(وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ)- اين جمله استفهامى است انكارى، و منظور از آن اين است كه: نتيجه بگيرد كه آنان پيروان هوى گمراهند، و جمله‌(إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ)، تعليل ضلالت ايشان است، به پيروى هوى، به اين بيان كه: پيروى هوى اعراض از حق و انحراف از صراط رشد است، و اين خود ظلم است، و خدا مردم ظالم را هدايت نمى‌كند، و كسى هم كه هدايت نشد، گمراه است.

و حاصل حجت اين است كه: اگر ايشان كتابى هادى‌تر از قرآن و تورات نياوردند، و به آن دو هم ايمان نياوردند، پس معلوم مى‌شود كه پيرو هوى هستند، و پيروان هوى ظالمند، و ظالم را خدا هدايت نمى‌كند، و وقتى هدايت نشدند گمراهند.

(وَ لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ) كلمه وصلنا از باب تفعيل از ماده وصل است، و وصل در باب تفعيل، كثرت را افاده مى‌كند، مانند قطع كه به معناى بريدن، و تقطيع به معناى بسيار بريدن است، و قتل به معناى كشتن، و تقتيل به معناى بسيار كشتن است، و ضمير در لهم به مشركين مكه بر مى‌گردد، و معناى آيه اين است كه: ما قرآن را كه اجزايى متصل به هم دارد، بر آنان نازل كرديم، قرآنى كه آيه‌اى بعد از آيه، و سوره‌اى دنبال سوره، و وعده و وعيد و معارف و احكام و قصص و عبرت‌ها و حكمت‌ها، و مواعظى پيوسته به هم دارد، چنين قرآنى بر آنان نازل كرديم، براى اين كه متذكر شوند.

(الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ )