پس هيچ امرى كه مخل امر او باشد، و از نفوذ مشيت او و هدايت مردم به وسيله وحى جلوگيرى كند، از او غايب نمى‌شود، هم چنان كه خودش در جاى ديگر فرموده:(عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى‌ غَيْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‌ مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ وَ أَحاطَ بِما لَدَيْهِمْ وَ أَحْصى‌ كُلَّ شَيْ‌ءٍ عَدَداً)[1].

[وصف حال مشركين در ساعت مرگ كه از سلطه خدا مفرى نداشته، ايمان دير هنگامشان سودى به حالشان نمى‌رساند]

(وَ لَوْ تَرى‌ إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَ أُخِذُوا مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ) از ظاهر سياق سابق، و اشعار جمله آينده كه مى‌فرمايد:(وَ حِيلَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ما يَشْتَهُونَ كَما فُعِلَ بِأَشْياعِهِمْ مِنْ قَبْلُ) بر مى‌آيد كه: آيات چهارگانه مورد بحث، وصف حال مشركين قريش و امثال ايشان در ساعت مرگ است.

بنا بر اين جمله‌(وَ لَوْ تَرى‌ إِذْ فَزِعُوا) معنايش اين است كه چون اين مشركين به فزع جان كندن بيفتند(فَلا فَوْتَ) نمى‌توانند از خدا فوت شوند، و از او بگريزند، و يا به جايى پناهنده گشته، يا چيزى را بين خدا و خود حائل سازند.

(وَ أُخِذُوا مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ)- اين جمله كنايه است از اينكه بين آنان و كسى كه آنان را مى‌گيرد هيچ فاصله نيست و اگر به عبارت مجهول تعبير آورده براى اين است كه گرفتن به خداى سبحان منسوب گردد. و خداى سبحان خود را توصيف كرده به اينكه او قريب است و در جاى ديگر از معناى نزديكى خود خبر داده، كه:(وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْكُمْ وَ لكِنْ لا تُبْصِرُونَ)[2] و از نزديكى بيش از آن در آيه‌(وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ)[3] خبر داده و از نزديكى كه از آن نيز بيشتر است در آيه‌(أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ)[4] خبر داده. سپس فرموده كه حتى از خود شما به خودتان نزديك‌تر است، و اين موقف همان مرصاد است كه فرموده:(إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ)[5].

با در نظر گرفتن اين آيات، و اينكه مى‌دانيم گيرنده در جمله‌(وَ أُخِذُوا ...)، خود

[1] خدا عالم به غيب است، پس احدى را مسلط بر غيب خود نمى‌كند، مگر رسولى را كه صلاح بداند و بپسندد، چون او از پيش رو، و پشت سر، رصدها نهاده، تا بداند آيا رسالتهاى پروردگار خود را ابلاغ كرده‌اند يا نه؟ و او به آنچه نزد ايشان است احاطه دارد، و عدد هر چيزى را بر شمرده است. سوره جن، آيه 26- 28.

[2] ما از شما به او نزديك‌تريم و ليكن شما نمى‌بينيد. سوره واقعه، آيه 85.

[3] ما به او از رگ قلب نزديك‌تريم. سوره ق، آيه 16.

[4] خدا بين انسان و قلبش فاصله است. سوره انفال، آيه 24.

[5] به درستى كه پروردگارت در كمينگاه است. سوره فجر، آيه 14.