را دليل بر نداشتن عذاب خدا مى‌دانيد(بِالَّتِي تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنا زُلْفى‌) چيزى نيست كه شما را نزد ما نزديك سازد.

(إِلَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً)- مگر آن كس كه ايمان آورد، و با مال و فرزندان خود عمل صالح كند، مال خود را در راه خدا انفاق نموده، و با آن ايمان و عمل صالح را تزويج و تبليغ كرده، در سايرين نيز منتشر سازد، و اولاد خود را با تربيت دينى بار آورد، چنين افرادى پاداش دو چندان خواهند داشت.(فَأُولئِكَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ) در اين جمله به احتمال قوى موصوف جزاء اضافه بر صفت ضعف شده، و معناى آن پاداش دو چندان است، و دو چندان بودنش براى اين است كه هم خود هدايت يافتند، و هم ديگران را هدايت كردند، علاوه بر اينكه خداوند حسنات آنان را به ده برابر و بيشتر مزد مى‌دهد.(وَ هُمْ فِي الْغُرُفاتِ آمِنُونَ) يعنى در قبه‌هاى بلند، از عذاب ايمنند، پس چنين افرادى عذاب نمى‌شوند.

(وَ الَّذِينَ يَسْعَوْنَ فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ)- يعنى در آيات ما جديت مى‌كنند كه آن را از اثر بيندازند- و يا از ما پيشى بگيرند-(أُولئِكَ فِي الْعَذابِ مُحْضَرُونَ) اينان هر چند كه مال و اولادشان بسيار باشد، سرانجام در آتش احضار مى‌شوند.

و در جمله‌(وَ ما أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ) از خطاب مخصوص به مؤمنين، به خطاب عموم مردم از كافر و غير از كافر عدول شده، و وجهش اين است كه حكمى كه براى اموال و اولاد بيان كرد، اختصاص به يك طايفه معينى ندارد، اگر اين مال و اولاد در كار خير به كار رود، اثر جميلش به شرطى هويدا مى‌گردد، كه توأم با ايمان و عمل صالح باشد، و گر نه بيش از پيش و بال مى‌آورد.(قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ يَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ) در مجمع البيان گفته، وقتى مى‌گويند: اخلف اللَّه له و عليه شمعنايش اين است كه خداوند به جاى آنچه از دست فلانى برفت عوضى بداد[1].

سياق آيه دلالت دارد بر اينكه مراد از انفاق در وجوه احسان است، و مراد بيان اين نكته است كه چنين انفاقى نزد خدا ضايع و گم نمى‌شود، بلكه خداوند آن را عوض مى‌دهد.

بنا بر اين جمله‌(قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ) در صدر آيه براى اشاره به اين نكته است كه مساله رزق، در سعه و ضيقش به دست خدا است، خدايى كه اگر كم‌

[1] مجمع البيان، ج 8، ص 394.