باشد، آيه شريفه آن را ابطال مى‌كند.

[توضيح معناى اينكه فرمود:(وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ)]

(وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ) مشركين در باره آلهه خود قائل به شفاعت بودند، هم چنان كه خداى تعالى عقيده آنان را در آيه‌(هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ)[1] حكايت نموده است، و منظورشان از شفاعت، شفاعت در روز قيامت كه قرآن آن را اثبات كرده، نبوده، چون به طور كلى مشرك اعتقاد به قيامت ندارد، بلكه مراد آنان شفاعت آلهه در دنيا بوده، كه براى بر آورده شدن حوائج دنيايى، پرستندگان خود را نزد خدا شفاعت مى‌كردند، و به اين وسيله سعادت دنيايى آنان را تامين، و اصلاح امورشان مى‌كردند.

آيه شريفه اين را نيز باطل نموده، مى‌فرمايد: آلهه، مخلوق و مملوك خدايند. آن هم مملوك از هر جهت. پس از پيش خود مالك شفاعتى نيستند، و چنين نيست كه در اين اثر مستقل از خدا باشند، مگر آنكه خدا چنين اجازه‌اى به آنها داده باشد، و چنين قدرتى را تمليك آنها كرده باشد. پس اصل شفاعت آلهه به فرضى هم كه شفاعت داشته باشند با اذن خدا است.

(إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ)- احتمال دارد حرف لام در كلمه لمن لام ملك باشد، و مراد از(لِمَنْ أَذِنَ لَهُ) ملائكه باشد، و معنى اين باشد كه: شفاعت فايده‌اى ندارد، مگر آنكه خداوند شفاعت را به شافع داده باشد، و به اذن او شفاعت كند. احتمال هم دارد لام مزبور لام تعليل باشد، و آن وقت مراد از(لِمَنْ أَذِنَ لَهُ) صاحب حاجت بوده، و معنا چنين باشد:

شفاعت سودى نمى‌دهد، مگر براى آن صاحب حاجتى كه خدا به شافع اجازه شفاعت در كار آنان داده باشد . در تفسير كشاف گفته: اين احتمال يعنى احتمال دوم وجه لطيفى است، و آيه را بايد همين طور معنا كرد[2].

از نظر ما نيز همين احتمال متعين است، براى اينكه ملائكه- به طورى كه از كلام خداى تعالى بر مى‌آيد- واسطه‌هايى هستند براى انفاذ و اجراى اوامر الهى، چون مى‌فرمايد:(لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ)[3] و نيز مى‌فرمايد:(جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ)[4] و وساطت نامبرده خود نوعى از شفاعت است، كه بيانش در جلد اول اين كتاب گذشت.

[1] اينها شفيعان مايند نزد خدا. سوره يونس، آيه 18.

[2] تفسير كشاف، ج 3، ص 580.

[3] از خدا در سخن پيشى نمى‌گيرند و به امر او عمل مى‌كنند. سوره انبياء، آيه 27.

[4] خدا ملائكه را رسولان بالدار خود كرد. سوره فاطر، آيه 1.