نكند، تا شكر نعمتهايى را كه به وى ارزانى داشته به جا آورده باشد، و مراد از نعمت - با در نظر گرفتن اينكه قيدى به آن نزده- ولايت الهى است، زيرا جمله‌(فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ)[1]، شهادت مى‌دهد بر اينكه‌(الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ) عبارتند از: نبيين و صديقين و شهداء و صالحين.

و اين نامبردگان اهل صراط مستقيمند، كه به حكم آيه‌(اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ، صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ)[2]، از ضلالت و غضب خدا ايمنند و ترتب امتناع از يارى كردن مجرمين، بر انعام به اين معنا، ترتب روشنى است، كه هيچ خفايى در آن نيست.

از همين جا معلوم مى‌شود كه مراد از مجرمين امثال فرعون و درباريان اويند، نه امثال آن مرد اسرائيلى كه حضرت او را يارى كرد، چون نه يارى كردن موسى از اسرائيلى جرم بود و نه سيلى زدنش به قبطى، تا از آن اعمال توبه كند، و چگونه ممكن است مرتكب جرم شده باشد، با اينكه او از اهل صراط مستقيم است كه هرگز معصيت خداوند نمى‌كنند تا گمراه شوند و خداوند در قرآن تصريح كرده بر اينكه آن جناب از مخلصانى بوده، كه شيطان راهى به اغواى آنان ندارد، و فرموده:(إِنَّهُ كانَ مُخْلَصاً وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا)[3].

و نيز در همين چند آيه قبل تصريح كرد بر اينكه به او حكم و علم داد و او از نيكوكاران و از متقيان بود، و چنين كسى را هرگز تعصب فاميلى و يا غضب بيجا گمراه نمى‌كند. و او را به يارى مجرم در جرمش وانمى‌دارد.

و اگر قرآن كلمه قال را در حكايت كلام آن جناب سه مرتبه تكرار كرده و فرمود:

(قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ) و(قالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي) و(قالَ رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَيَّ) براى اين است كه: سياق در اين سه جمله، مختلف است، چون در جمله اول حكم و قضاوت او را حكايت كرده و در جمله دوم استغفار و دعايش را. و در جمله سوم عهد و پيمانش را.

(فَأَصْبَحَ فِي الْمَدِينَةِ خائِفاً يَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِي اسْتَنْصَرَهُ بِالْأَمْسِ يَسْتَصْرِخُهُ قالَ لَهُ مُوسى‌ إِنَّكَ لَغَوِيٌّ مُبِينٌ).

كلمه اصبح را مقيد كرد به‌(فِي الْمَدِينَةِ) تا دلالت كند بر اينكه موسى (ع) بعد از آن جريان ديگر به سوى قصر فرعون (خانه‌اى كه تا آن روز از عمرش در

[1] سوره نساء، آيه 69.

[2] سوره فاتحه، آيه 7.

[3] سوره مريم، آيه 51.