و يكى از آيات او خلقت آسمانها و زمين و اختلاف زبانهاى شما و رنگهايتان است كه در اينها آياتى است براى دانايان (22).

و يكى از آياتش خوابيدنتان در شب و طلب روزيتان در روز است كه در اين، آيت‌ها هست براى مردمى كه بشنوند (23).

و يكى از آيات او اين است كه برق را به شما نشان مى‌دهد كه شما به خوف و طمع درآييد و از بالا آبى نازل مى‌كند پس با آن آب زمين را بعد از مردنش زنده مى‌كند، در اين نيز آيت‌ها هست براى مردمى كه تعقل كنند (24).

و از جمله آيات او اين است كه آسمان و زمين را با امر خود سر پا نگه داشته پس چون شما را با يك دعوت مى‌خواند همه از زمين خارج مى‌شويد (25).

از آن اوست آن كس كه در آسمانها و زمين است و همه او را عبادت مى‌كنند (26).

بيان آيات‌

در اين فصل عده‌اى از آيات را كه بر وحدانيت خداى تعالى در ربوبيت و الوهيت دلالت مى‌كند، ذكر فرموده، و در آن به امتزاج و آميختگى خلقت با تدبير، نيز اشاره شده، تا بدين وسيله روشن گردد كه ربوبيت به معناى مالكيت تدبير، و الوهيت به معناى معبود بودن به حق، مخصوص خدا است، و كسى جز خدا مستحق آن نيست، و چنين نيست كه وثنى‌ها پنداشته‌اند كه خلقت تنها از خدا است، ولى تدبير و عبادت از آن بت‌ها است، بايد بت‌ها را پرستيد، تا شفيعان ما در درگاه خدا شوند، و خداى سبحان جز بر ارباب و آلهه ربوبيتى ندارد، و ربوبيت موجودات از آن آلهه است.

[اشاره به مراد از اينكه در مقام بر شمردن آيات خود فرموده است خدا شما را از خاك آفريد]

(وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ) منظور از اينكه فرموده شما را از خاك خلق كرده، اين است كه: خلقت شما افراد بشر بالأخره منتهى به زمين مى‌شود، چون مراتب تكون و پيدايش انسان چه مرتبه نطفه، و چه علقه، و چه مضغه، و چه مراتب بعد از آن بالأخره از مواد غذايى زمين است كه پدر و مادر او مى‌خورند، و فرزند در صلب پدر و رحم مادر رشد مى‌كند، پس انسان پيدايشش از عناصر زمين است.

و در جمله‌(ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ) كلمه اذا به اصطلاح اهل ادب، فجائيه (ناگهانى) است، و معناى جمله اين است كه: خداوند شما را از زمين خلق كرد، ناگهان‌