فلان ركب الفرس- فلانى سوار اسب است ، و اگر در آيه مورد بحث با حرف فى متعدى شده، بدان جهت است كه سوار كشتى شدن نوعى استقرار گرفتن يا منزل كردن را متضمن است، و معناى آيه اين است كه: چون با استقرار در كشتى سوار بر آن مى‌شوند، (و يا چون در كشتى مستقر مى‌شوند، در حالى كه سوار بر آنند)، خداى را به خلوص مى‌خوانند، و معناى بقيه آيه روشن است، مى‌خواهد يك تناقض ديگر از تناقض‌هاى مشركين را حكايت كند كه در يك حال خدا را به خلوص مى‌خوانند، و چون بر آنان منت مى‌نهد و نجاتشان مى‌بخشد كفران نعمت مى‌كنند.

(لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ وَ لِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ) لام در كلمه ليكفروا و هم چنين در كلمه ليتمتعوا لام امر است، و معلوم است كه وقتى بزرگى زيردست خود را به چيزى امر مى‌كند كه دوست ندارد، مى‌خواهد او را تهديد كند، مثل اينكه خود شما به فرمانبرتان بگوييد: هر چه مى‌خواهى بكن، و نيز مانند اين تهديد خداى تعالى كه فرموده:(اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ)[1].

بعضى‌[2] از مفسرين احتمال داده‌اند كه: لام مذكور لام غايت باشد، و معناى آيه اين است كه: مشركين اين كارها را مى‌كنند كه كفران نعمت كرده باشند، كفران آن نعمت‌هايى كه ما به ايشان داديم، و نيز اين كارها را مى‌كنند تا به خيال خود لذت برده باشند ، ولى وجه اول با ذيل آيه كه مى‌فرمايد (فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ‌)- به زودى خواهند دانست بهتر مى‌سازد، و مؤيد آن، اين آيه است كه در سوره روم، آيه 34 مى‌فرمايد: (لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ‌)- كفر بورزند به آن نعمت‌ها كه به ايشان داديم، آرى خوش بگذرانيد كه به زودى خواهيد فهميد و به همين جهت بعضى‌[3] از قاريان لام در كلمه‌(وَ لِيَتَمَتَّعُوا) را با سكون خوانده‌اند، چون غير از لام امر هيچ لام ديگرى به سكون خوانده نمى‌شود.

(أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً، وَ يُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ) منظور از حرم آمن مكه و پيرامون آن است، كه خداى تعالى آن را به دعاى ابراهيم (ع) مامن خلق قرار داد، كلمه تخطف مانند كلمه خطف به معناى قاپيدن چيزى به سرعت، و دزديدن آن است، چون آن روز عرب كارش غارت يكديگر بود، و از چپاول‌گرى امرار معاش مى‌كرد، و همواره اين قبيله به آن قبيله حمله مى‌كرد، و مى‌كشت و اسير

[1] هر چه مى‌خواهيد بكنيد كه او به آنچه مى‌كنيد دانا است. سوره حم سجده، آيه 40.

[2] تفسير فخر رازى، ج 25، ص 92.

[3] روح المعانى، ج 21، ص 13.