مى‌كردند، و به خانه‌ها مى‌رفتند، و خيابانها و كوچه‌ها خلوت مى‌شد، مانند هنگام ظهر و وسطهاى شب.

(فَوَجَدَ فِيها رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلانِ)- يعنى در شهر دو مرد را ديد كه با يكديگر مخاصمه مى‌كردند و يكديگر را كتك مى‌زدند و خلاصه كلمه اقتتال در اينجا به معناى كشتن يكديگر نيست، بلكه به معناى زدن يكديگر است‌(هذا مِنْ شِيعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ) اين جمله حكايت حال است، كه واقعه را مجسم مى‌سازد، و بيان مى‌كند كه يكى از آن دو نفر اسرائيلى، و از پيروان دين موسى، و يكى ديگر قبطى و دشمنش بود، اما اينكه گفتيم يكى از آن دو پيرو دين موسى بوده جهتش اين است كه: آن روز بنى اسرائيل در دين منتسب به آباى خود ابراهيم و اسحاق و يعقوب (ع) بودند، هر چند كه از دين آن بزرگواران در آن روز جز اسم چيزى نمانده بود، و بنى اسرائيل رسما تظاهر به پرستش فرعون مى‌كردند، و اما اينكه گفتيم دومى قبطى و دشمن موسى بود، جهتش اين است كه آن روز قبطيان با بنى اسرائيل دشمنى مى‌كردند، و شاهد اينكه اين مرد دشمن، قبطى بوده اين است كه: قرآن كريم از موسى حكايت مى‌كند كه گفت:(وَ لَهُمْ عَلَيَّ ذَنْبٌ فَأَخافُ أَنْ يَقْتُلُونِ)[1].

(فَاسْتَغاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ). كلمه استغاثه به معناى استنصار است، چون غوث به معناى نصرت است، و معناى جمله اين است كه: مرد اسرائيلى از موسى خواست تا او را عليه دشمنش كمك كند.

(فَوَكَزَهُ مُوسى‌ فَقَضى‌ عَلَيْهِ)- ضمير در وكزه و عليه به آن مرد قبطى و دشمن بر مى‌گردد. و كلمه وكز - به طورى كه راغب و ديگران گفته‌اند- به معناى طعن و دفع و زدن با تمامى كف دست مى‌باشد[2]. و كلمه قضاء به معناى حكم است، و اگر با حرف على متعدى شود، و گفته شود قضى عليه كنايه از اين است كه با مردنش از كارش فارغ شد و معناى جمله اين است كه: موسى (ع) آن دشمن را با تمام كف دست و مشت زد و يا دفع كرد و او هم مرد. از همين تعبير استفاده مى‌شود كه: قتل مزبور عمدى نبوده، زيرا اگر عمدى بود به جاى وكزه مى‌فرمود: فقتله .

[مراد از اينكه موسى 7 بعد از قتل (خطاى) مرد قبطى گفت: (هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ‌) و استغفار كرد]

(قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ)- لفظ هذا اشاره به آن كتك‌كارى است، كه در ميان آن دو مخاصم واقع شده، و منجر به مرگ آن قبطى شده بود، و اينكه آن را به نوعى نسبت به عمل شيطان نسبت داد، و صريحا نفرمود اين عمل شيطانست بلكه فرمود:

[1] و ايشان را بر من گناهى است مى‌ترسم مرا بكشند. سوره شعراء، آيه 14.

[2] مفردات راغب، ماده وكز .