آن است كه بنده به ياد خدا باشد، براى اينكه هر چند فرموده:(فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ)[1] ولى در اين معامله تنها بنده سود مى‌برد .

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه: خدا به ياد بنده‌اش باشد مهم‌تر است از نماز بنده بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه: خدا به ياد بنده‌اش باشد از هر چيزى مهم‌تر است .

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه: ذكر كردن بنده، خدا را در نماز از ساير اركان نماز مهمتر است . بعضى‌[5] ديگر گفته‌اند: ذكر كردن بنده، خدا را در نماز مهمتر است از اينكه او را در خارج نماز ذكر كند بعضى‌[6] ديگر چنين معنا كرده‌اند: كه ذكر كردن بنده، خدا را از ساير كارهايش مهم‌تر است .

بعضى ديگر چنين گفته‌اند: درست است كه نماز از فحشاء و منكرات نهى مى‌كند، اما اينكه بنده خدا در هنگام رويارويى با گناه به ياد خدا بيفتد كه او را از آن گناه نهى كرده مهم‌تر است.

بعضى‌[7] ديگر گفته‌اند: كلمه اكبر از معناى برترى عارى است، و با اينكه براى آن درست شده، در اينجا آن را افاده نمى‌كند، پس لازم نيست چيزى باشد كه ذكر اللَّه از آن مهم‌تر باشد، و از اين قبيل افعل التفضيل ها در قرآن آمده، كه معناى تفضيل و برترى را نمى‌دهد مانند آيه (ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ)- آنچه نزد خدا است از لهو بهتر است ، چون مى‌دانيم لهو خوب نيست، تا آنچه نزد خدا است خوبتر باشد.

اينها اقوال و نظريه‌هايى است مختلف كه ما از بحث پيرامون آنها خوددارى نموديم، چون اختصار را ترجيح داديم، و دقت در آيه براى خواننده كافى است از بحث كردن ما، علاوه بر اين خود خواننده مى‌داند كه بعضى از اين وجوه تحكم و بيهوده حرف زدن است.

(وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ)- يعنى خدا مى‌داند آنچه را كه شما از خير و شر انجام مى‌دهيد، و چون مى‌داند بر شما لازم است كه مراقب او باشيد، و از او غافل نگرديد، و بنا بر اين جمله مورد بحث مخصوصا بنا بر قول اول مردم را تحريك و تشويق بر مراقبت مى‌كند.

(وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ) بعد از آنكه در جمله‌(اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْكَ)، رسول خدا 6 را

[1] مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم. سوره بقره، آيه 152.

[2] روح المعانى، ج 20، ص 164.

[3] ( 3 و 4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 165.

[4] ( 3 و 4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 165.

[5] ( 3 و 4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 165.

[6] ( 3 و 4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 165.

[7] ( 3 و 4 و 5 و 6 و 7) روح المعانى، ج 20، ص 165.