و منظور از اينكه فرمود:(إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ)، اين است كه: او عزيزى است كه هر كس را يارى كند خوار نمى‌شود و حكيمى است كه هر كس را حفظ كند ضايع نمى‌شود، ذليل نمى‌شود و حكيمى است كه هر كس جانب او را رعايت كند او تنها و بى‌كسش نمى‌گذارد.

(وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ) معنى اين جمله ظاهر است.

(وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ) كلمه اجر به معناى جزايى است كه در مقابل عملى قرار گيرد، و عايد صاحب عمل شود، و فرق بين اجر با اجرت اين است كه: اجرت تنها در پاداش‌هاى دنيايى به كار مى‌رود، ولى كلمه اجر هم در پاداشهايى دنيايى استعمال مى‌شود و هم آخرتى.

و نيز فرق بين اجر و جزاء اين است كه: كلمه اجر تنها در پاداش‌هاى خير و نافع استعمال مى‌شود، ولى جزاء هم در خير و هم در شر، هم در نافع و هم در مضر.

[معنى و مورد استعمال كلمه اجر و مقصود از اينكه در باره ابراهيم 7 فرمود:(وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا)]

همان طور كه گفتيم كلمه اجر، هم در پاداشهاى دنيوى به كار مى‌رود و هم اخروى، ليكن در كلام خداى تعالى غالبا در پاداشهاى اخروى به كار رفته، كه خدا براى بندگان مؤمن خود تهيه ديده، كه يا عبارت است از مقامات قرب، و يا درجات ولايت، كه يكى از آنها بهشت است، آرى در بعضى از آيات قرآنى در پاداش دنيايى نيز به كار رفته، مانند آيه‌(إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ)[1] كه حكايت كلام يوسف (ع) است، و نيز مانند آيه‌(وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْها حَيْثُ يَشاءُ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ، وَ لا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ)[2] كه در اين دو آيه كلمه اجر بر پاداش دنيوى اطلاق شده است.

(وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا)- ممكن است مراد از اين اجر، اجر دنيوى نيكو باشد، آن وقت مناسب‌تر آن است كه بگوييم كلمه فى الدنيا متعلق به اجر است، نه به ايتاء- دادن و اى بسا اين معنا به آيه‌اى ديگر تاييد شود، كه مى‌فرمايد:(وَ آتَيْناهُ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً، وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ)[3] چون ظاهرا مراد از حسنه همان زندگى و عيش نيكو است، و مراد از

[1] كسى كه تقوى بورزد، و صبر كند، خدا اجر نيكوكاران را ضايع نمى‌سازد. سوره يوسف، آيه 90.

[2] و اين چنين يوسف را در زمين مكنت داديم، تا هر جا بخواهد منزل كند، ما هر كه را بخواهيم به رحمت خود مى‌رسانيم، و اجر نيكوكاران را ضايع نمى‌كنيم. سوره يوسف، آيه 56.

[3] ما به او در دنيا حسنه داديم، و او در آخرت از صالحان است. سوره نحل، آيه 122.