را ايجاد كند، و بعد مثل آنها را پديد آورد صحيح نيست، براى اينكه ربطى به مساله معاد ندارد، و آيه شريفه در مقام احتجاج بر مساله معاد است، كه عبارت است از اعاده عين آنچه فانى كرده.

(قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ) اين آيه تا سه آيه بعد، رسول خدا 6 را دستور مى‌دهد كه مشركين را مخاطب قرار داده، و حجت خود را عليه ايشان تمام كند، و به سير در زمين ارشادشان نمايد تا بفهمند كيفيت آغاز خلقت و ايجاد ايشان با اختلافى كه در طبيعتهاى خود دارند، و تفاوتى كه در رنگها و اشكالشان هست، چگونه بوده، و چگونه خدا آنها را بدون الگو و نقشه قبلى، و بدون حساب و عددى معين، و يا نيرويى مثل هم آفريده، اين طرز فكر دليل قاطعى است بر اينكه قدرت او حساب و اندازه ندارد، وقتى چنين است، نشاه آخرت را هم مانند نشاه اول خلق مى‌كند، پس آيه شريفه در معناى آيه‌(وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولى‌، فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ)[1] مى‌باشد.

(يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ يَرْحَمُ مَنْ يَشاءُ وَ إِلَيْهِ تُقْلَبُونَ) اين قسمت نيز جزء كلامى است كه گفتيم رسول خدا 6 مامور شده به مردم بفرمايد، و ظاهرا بيان جمله‌(يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ)، باشد كه اين نشاه آخرت چگونه نشاه است، و جمله تقلبون از قلب است، كه به معناى برگرداندن هر چيزى است از وجهه و يا حالى كه بايد داشته باشد، مثل اينكه چيزى را زير و رو كنند، يا پشت و رو نمايند، و معناى پشت و رو كردن، با جمله‌(يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ)[2]، كه آن نيز در معرفى روز قيامت است، مناسب‌تر است.

البته بعضى‌[3] ديگر از مفسرين كلمه تقلبون را به تردون معنا كرده‌اند در مجمع البيان گفته: قلب به معناى رجوع و رد است، و معناى تقلبون ، تردون مى‌باشد، يعنى شما برگردانده مى‌شويد، از دار اسباب به زندگى در آخرت يعنى، جايى كه جز خدا كسى مالك نفع و ضرر نيست‌[4]، و اين معنايى است لطيف كه رجوع به خدا و رد به سوى او را به آن‌

[1] شما كه نشاه اول را مى‌دانيد پس چرا متذكر نمى‌شويد. سوره واقعه، آيه 62.

[2] روزى كه باطنها ظاهر مى‌شود. سوره طارق، آيه 9.

[3] روح البيان، ج 6، ص 456.

[4] مجمع البيان، ج 8، ص 279.