نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 63
عقلا جايز نيست.
(أَمْ يَقُولُونَ بِهِ جِنَّةٌ بَلْ جاءَهُمْ بِالْحَقِّ
وَ أَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كارِهُونَ) اين جمله عذر ديگرى
را براى ايشان نقل مىكند كه به آن متشبث شدند و آن همان است كه در سوره حجر از
ايشان نقل كرده كه گفتند:(يا أَيُّهَا
الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ)[1] و پاسخ آن لازمه جمله(بَلْ جاءَهُمْ
بِالْحَقِّ) است.
پس مدلول جمله(بَلْ جاءَهُمْ
بِالْحَقِّ وَ أَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كارِهُونَ)
اضراب از جملهاى است محذوف، و تقدير كلام اين است كه: اگر اينان از ايمان
نياوردنشان به اسلام عذر مىآوردند به اينكه او ديوانه است دروغ مىگويند بلكه
كراهتشان از ايمان به خاطر اين است كه او حق آورده، و اكثر آنان از حق كراهت
دارند.
و لازمهاش اين است كه كلامشان با حجتى رد شود كه به اين اضراب هم
اشاره داشته باشد، و حاصل آن حجت، اين است كه اگر اينكه گفتند: او ديوانه
است حق باشد، بايد سخن گفتنش نامربوط و نامنظم و بى معنا، و سراپا اشكال باشد،
چون وقتى عقل كسى اختلال يابد كلامش هم مختل مىشود و بدون هدف حرف مىزند، ولى
مىبينيم كه كلام او چنين نيست و او جز به سوى حق نمىخواند و جز حق نياورده، اين
كجا و چگونه كلام ديوانگان است كه نمىفهمند چه مىگويند؟.
در اين آيه اگر كراهت را به اكثر نسبت داده بدين جهت است كه (تمامى
كفار از حق كراهت ندارند، چون بسيارى از ايشان به خاطر نداشتن درك و فهم لازم،
كوركورانه از ديگران تقليد مىكنند) بسيارى از ايشان مستضعفند كه اعتنايى به
خواستن و نخواستنشان نيست.
[شرحى در مورد اينكه دين خدا منطبق با نظام عام هستى و نظام نوعى
انسان است و اگر حق تابع اهواء كافران باشد هستى تباه مىشود(وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِ ...)]
(وَ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْواءَهُمْ لَفَسَدَتِ
السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فِيهِنَّ بَلْ أَتَيْناهُمْ بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ
عَنْ ذِكْرِهِمْ مُعْرِضُونَ) بعد از آنكه فرمود:
بيشتر آنان از حق بدشان مىآيد به اين جهت بدشان مىآيد كه مخالف با هوى و هوس
ايشان است، پس معلوم مىشود كه آنان مىخواهند حق تابع هوى و هوس ايشان باشد نه
اينكه آنان تابع حق باشند، و اين هم كه ممكن نيست.
چون اگر حق پيرو هوى و هوس آنان شود و اجازه دهد كه اعتقادات و اعمال
باطلشان را داشته باشند، هم چنان بت پرستيده، ارباب براى خود بگيرند و رسالت
انبياء و معاد را انكار
[1] اى كسى كه مىگويى ذكر بر تو نازل شده تو ديوانهاى. سوره
حجر، آيه 6.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 63