بيان فرمود.

پس جمله‌(وَ ما تَنَزَّلَتْ بِهِ الشَّياطِينُ)- البته تنزلت، به معناى نزلت است- متصل است به جمله‌(وَ إِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعالَمِينَ) و همانطور كه گفتيم روى سخن بر رسول خدا 6 است، به دليل اينكه به دنبالش مى‌فرمايد:( فَلا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلهاً) آخر- پس با خدا خدايى ديگر مخوان تا آخر خطابهايى كه مختص به آن جناب است، و متفرع بر جمله‌(وَ ما تَنَزَّلَتْ بِهِ ...) است كه بيانش خواهد آمد.

و اگر روى سخن به آن جناب نمود، نه به مشركين، بدين جهت بود كه اين جمله با علتى تعليل شده، كه مشركين به خاطر كفرشان آن را قبول نداشتند و آن جمله (إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ‌)- آنان از شنيدن اسرار آسمانى بدورند مى‌باشد، كلمه شيطان به معناى شرير است و جمع آن شياطين مى‌آيد و در اينجا مراد از آن اشرار جن هستند.

و ضمير جمع در(ما يَنْبَغِي لَهُمْ) به شياطين بر مى‌گردد، در مجمع البيان گفته:

معناى اينكه عرب مى‌گويد: ينبغى لك ان تفعل كذا- سزاوار تو است كه چنين كنى اين است كه از او مى‌خواهد اين كار را در مقتضاى عقل انجام دهد و اصل اين كلمه از بغيه است، كه به معناى طلب مى‌باشد [1].

و وجه اينكه در آيه مورد بحث فرموده: سزاوار ايشان نيست كه قرآن را نازل كنند ، اين است كه ايشان خلق شريرى هستند و جز به شر و فساد و جلوه دادن باطل در صورت حق و از اين راه مردم را از راه خدا گمراه كردن، همتى ندارند و قرآن كريم، كلام سراپا حق است و باطل بدان راه ندارد پس طبيعت و جبلت آنها مناسبت ندارد كه قرآن را به كسى نازل كنند.

و معناى اينكه فرمود:(وَ ما يَسْتَطِيعُونَ) اين است كه نمى‌توانند قرآن را نازل كنند، چون قرآن كلامى است آسمانى، كه ملائكه آن را از رب العزه مى‌گيرند و به امر او و در حفظ و حراست او نازلش مى‌كنند، هم چنان كه خودش فرمود:(فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ وَ أَحاطَ بِما لَدَيْهِمْ)[2] جمله‌(إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ ...) نيز، به همين معنا اشاره مى‌كند.

و معناى اينكه فرمود:(إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ) اين است كه شيطانها از شنيدن اخبار آسمانى و اطلاع از آنچه در ملأ اعلى مى‌گذرد، معزول و دورند، براى اينكه با

[1] مجمع البيان، ج 7، ص 205.

[2] او از پيش رو و از پشت سر محافظى با آن روانه مى‌كند، تا بداند كه پيامهاى پروردگار خود را رساندند و به آنچه كه نزد ايشانست احاطه دارد. سوره جن، آيه 27 و 28.