است كه به دليل اينكه عين همين كلام از آن جناب در سوره آل عمران حكايت شده كه در ضمن دعوت قومش فرمود، و نيز نظيرش در سوره زخرف آمده كه فرموده‌(إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ يَوْمٍ أَلِيمٍ)[1].

پس هيچ وجهى براى اين احتمال كه بعضى‌[2] داده‌اند نيست، كه آيه شريفه استينافى و كلامى ابتدايى از خداى سبحان، و يا امرى از او به رسول خدا 6 باشد، كه به مردم برساند كه خدا پروردگار من و شما است ... علاوه بر اين سياق آيات هم هيچ مساعدتى با اين دو وجه ندارد، بلكه بطور مسلم تتمه و دنباله كلام عيسى است كه در آن سخن خود را به اعتراف به مربوبيت ختم مى‌كند، همانطور كه آن را با شهادت بر بندگيش آغاز كرد، تا غلو غاليان را از بيخ و بن ريشه كن سازد و حجت را بر آنان تمام كند.

[توبيخ كسانى كه در باره عيسى 7 اختلاف كردند و گمراه گشتند، و تهديد آنان‌]

(فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ).

كلمه احزاب جمع حزب است، و حزب به معناى گروهى است كه رأى و نظريه‌شان از ديگران جدا است، پس اختلاف احزاب در باره عيسى (ع) اين است كه هر طايفه‌اى در باره‌اش نظريه‌اى بدهد بر خلاف نظريه ديگران، و اگر فرمود از ميان آنان ، براى اين بود كه همه در باره آن جناب غلو نكردند، بعضى‌ها بوده‌اند كه بر حق ثابت بوده‌اند، و چه بسا برخى مفسرين در علت آمدن كلمه من- از گفته باشند كه اين كلمه زائد است، و اصل كلام اختلف الاحزاب بينهم بوده، ليكن به طورى كه خود شما خواننده نيز درك مى‌كنيد وجه صحيحى نيست.

كلمه ويل كلمه‌اى است تهديدى كه شدت عذاب را افاده مى‌كند، و كلمه مشهد مصدر ميمى و به معناى شهود است.

اين معناى مفردات آيه، و اما در باره اينكه اختلافات غاليان چه بوده؟ شرحى در تفصيل داستانهاى مسيح (ع)، و كليات اختلافات نصارى در باره او در جلد سوم اين كتاب گذشت.

(أَسْمِعْ بِهِمْ وَ أَبْصِرْ يَوْمَ يَأْتُونَنا لكِنِ الظَّالِمُونَ الْيَوْمَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ).

يعنى در آن روز كه به سوى ما مى‌آيند چقدر شنوا و بينا خواهند شد، و در آن روز كه روز قيامت است، حق مطلب در آنچه كه در باره‌اش اختلاف مى‌كردند برايشان روشن‌

[1] سوره زخرف آيه 65.

[2] مجمع البيان، ج 6، ص 514.