اسم از اسماى خداى تعالى كه با لطيف‌ترين و بى‌سابقه‌ترين وجهى در اين 9 آيه به كار رفته است.

[مژده به مهاجران فى سبيل اللَّه كه كشته شدند يا به مرگ طبيعى درگذشتند]

(وَ الَّذِينَ هاجَرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ ماتُوا لَيَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً) بعد از آنكه اخراج مهاجرين از ديارشان را بيان كرد دنبالش پاداش مهاجرت و محنتشان در راه خدا را ذكر مى‌كند، و آن عبارت است از وعد حسن و رزق حسن.

و اگر هجرت را مقيد به قيد(فِي سَبِيلِ اللَّهِ) كرد براى اين است كه اگر هجرت براى خدا نبوده باشد مثوبتى بر آن مترتب نمى‌شود، چون مثوبت متعلق به عمل صالح مى‌شود، و عمل صالح وقتى عمل صالح مى‌شود كه با خلوص نيت باشد، و در راه خدا انجام شود نه در راه غير خدا، از قبيل به دست آوردن مال و جاه و امثال آنها از مقاصد دنيوى، و لذا مى‌گوييم دو جمله قتلوا و او ماتوا نيز در واقع مقيد به قيد مزبور است، يعنى قتلوا فى سبيل اللَّه و ماتوا فى سبيل اللَّه و يا تغربوا فى سبيل اللَّه در راه خدا كشته شدند، يا مردند يا غربت كشيدند.

(وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ)- اين جمله آيه را ختم مى‌كند، و مضمون آن را كه رزق حسن (نعمت اخروى) است تعليل مى‌نمايد، چون بعد از مردن و كشته شدن جز آخرت جايى نيست كه آدمى در آن رزق حسن بخورد. و اصولا در آيات قرآنى اطلاق رزق بر نعمتهاى بهشت شده، مانند آيه‌(أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ)[1].

(لَيُدْخِلَنَّهُمْ مُدْخَلًا يَرْضَوْنَهُ وَ إِنَّ اللَّهَ لَعَلِيمٌ حَلِيمٌ) كلمه يدخلن و مدخل هر دو از ادخال گرفته شده، و مدخل - به ضم ميم و فتح خاء- اسم مكان از ادخال است و احتمال اينكه مصدر ميمى باشد آن طور كه بايد مناسب با سياق نيست.

و در اينكه اين مدخل را كه همان بهشت است توصيف كرده به اينكه يرضونه- مايه خشنودى ايشان است رضاء را هم مطلق آورده تا منتها درجه آنچه آدمى آرزويش مى‌كند مشمول آن شود هم چنان كه فرموده:(لَهُمْ فِيها ما يَشاؤُنَ)[2].

و جمله مورد بحث بيان است براى جمله‌(لَيَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً) و اينكه ايشان را به مدخلى داخل مى‌كند كه مايه خشنوديشان باشد و از آن كراهتى نداشته باشند تلافى اخراج مشركين است كه ايشان را از ديارشان اخراج كردند، اخراجى كه مايه كراهتشان شد و لذا اين‌

[1] زندگانند نزد پروردگارشان روزى مى‌خورند. سوره آل عمران، آيه 169.

[2] در بهشت آنچه را بخواهند در اختيارشان هست. سوره فرقان آيه 16.