كه خودش قبلا فرموده بود كه ايشان را مست مى‌بينى و اين بدان منظور است كه دلالت كند بر اينكه مستى ايشان و اينكه عقلهايشان را از دست داده و دچار دهشت و حيرت شده‌اند، از شراب نيست، بلكه از شدت عذاب خدا است كه ايشان را به آن حالت افكنده هم چنان كه خداى عز و جل فرموده:(إِنَّ أَخْذَهُ أَلِيمٌ شَدِيدٌ)[1].

و ظاهر آيه اين است كه اين زلزله قبل از نفخه اولى صور كه خدا از آن در آيه‌(وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرى‌ فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ)[2] خبر داده، واقع مى‌شود، چون آيه مورد بحث مردم را در حال عادى فرض كرده كه ناگهانى و بى‌مقدمه زلزله ساعت رخ مى‌دهد، و حال ايشان از مشاهده آن دگرگون گشته، به آن صورت كه آيه شريفه شرح داده، در مى‌آيند. و اين قبل از نفخه اولى است، كه مردم با آن مى‌ميرند، نه نفخه دوم، چون قبل از نفخه دوم، مردم زنده‌اى در روى زمين وجود ندارد.

بعضى از مفسرين‌[3] گفته‌اند: اين آيه شدت عذاب را تمثيل كرده، نه اينكه واقعا همانطور كه فرموده تحقق يابد، و معنايش اين است كه: اگر در اين ميان بيننده‌اى باشد كه صحنه را ببيند، به چنين حالى در خواهد آمد.

و ليكن اين حرف صحيح نيست، براى اينكه با سياق آيه كه سياق انذار به عذاب ناگهانى و بى‌سابقه است نمى‌سازد، و شنونده از انذار به عذابى كه از آن آگاهى ندارد، و تنها به او بگويند: اگر كسى آنجا باشد چنين و چنان مى‌شود، آن طور كه بايد نمى‌ترسد.

بحث روايتى [ (روايتى در ذيل آيه:(يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظِيمٌ) و سخن پيامبر 6 بعد از نزول اين آيه)]

در الدر المنثور است كه سعيد بن منصور، احمد، عبد بن حميد، و ترمذى (وى حديث را صحيح دانسته) و نسايى، ابن جرير، ابن منذر، ابن ابى حاتم، و حاكم (وى نيز حديث را صحيح دانسته) و ابن مردويه، از طرقى از حسن و غير او، از عمران بن حصين، روايت كرده‌اند كه گفت: وقتى آيه‌( يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظِيمٌ‌)

[1] گرفتن او دردناك و شديد است. سوره هود، آيه 102.

[2] و صيحه صور اسرافيل بدمند پس هر كه در آسمانها و زمين است همه يكسر مدهوش مرگ شوند، مگر آن كس كه خدا ابقاى او را خواسته باشد. آن گاه صيحه ديگرى در آن دميده شود كه ناگاه خلايق همه برخيزند و نظاره كنند. سوره زمر، آيه 68.

[3] روح المعانى، ج 17، ص 112.