مريم به اين صورت محسوس شود، و گر نه در واقع باز همان روح است نه بشر.

و چون از جنس بشر و جن نبود، بلكه از جنس ملك و نوع سوم مخلوقات ذوى العقول بود كه خدا او را در كتابش وصف نموده، و ملك ناميده، و آن فردى را كه مامور وحى است جبرئيل ناميده، مثلا فرمود:(مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‌ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ)[1] و جاى ديگر او را روح خوانده، فرموده:(قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّكَ)[2] و نيز فرموده:(نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى‌ قَلْبِكَ)[3] و نيز او را رسول خوانده و فرمود:(إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ)[4] لذا از همه اينها مى‌توان فهميد كه آن روحى كه براى مريم به صورت بشرى مجسم شد همان جبرئيل بوده است.

و اگر بگويى در سوره آل عمران قضيه را به چند ملك نسبت داده و فرموده:(وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ ...) زمانى كه ملائكه به مريم گفتند خدا تو را به كلمه‌اى از خود بشارت مى‌دهد كه نامش مسيح عيسى بن مريم است- تا آنجا كه مى‌فرمايد-(قالَتْ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي وَلَدٌ ...) گفت پروردگارا كجا ممكن است مرا پسرى باشد با اينكه هيچ بشرى با من تماس نگرفته؟ گفت: اينطور خدا هر چه مى‌خواهد مى‌كند، و چون قضاى امرى را براند همين كه بگويد باش، مى‌باشد [5].

در جواب مى‌گوئيم: اگر با آيات مورد بحث تطبيق شود هيچ شكى باقى نمى‌ماند كه سخن ملائكه با مريم كه در سوره آل عمران آمده عينا همان كلامى است كه در آيات مورد بحث به روح نسبت داده، و اگر كلام جبرئيل را به ملائكه نسبت داده از قبيل نسبت كلام يك نفر از قومى به همه قوم است، چون همه در آن كلام و يا در سنت و عادت و خلقت موافقت و شركت دارند.

و در قرآن از اين قبيل تعبيرات زياد است، مانند آيه‌(يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ)[6] كه با اينكه گوينده سخن يك نفر بوده به جمع نسبت مى‌دهد.

[1] كسى كه با جبرئيل دشمن است كه چرا قرآن را بر تو نازل كرد، بيهوده دشمن است زيرا همانا او نازل كرد قرآن را بر قلب تو به اذن خدا. سوره بقره، آيه 97.

[2] بگو روح القدس آن را از ناحيه پروردگارت نازل كرد. سوره نحل، آيه 102.

[3] روح الامين آن را بر قلبت نازل كرد. سوره شعرا، آيه 194.

[4] به درستى آن گفتار رسولى بزرگوار است. سوره حاقه، آيه 40.

[5] سوره آل عمران، آيه 47.

[6] مى‌گويند اگر به مدينه برگرديم به طور قطع آنكه عزيزتر است ذليل‌تر را بيرون خواهد كرد.

سوره منافقون، آيه 8.