از آيه بعدى به دست مى‌آيد كه مراد از ارائه آيات (نشان دادن) در جمله‌(سَأُرِيكُمْ آياتِي) عذاب به آتش دوزخ است، و آيه بعدى اين است كه مى‌فرمايد:(لَوْ يَعْلَمُ الَّذِينَ كَفَرُوا حِينَ ...).

(وَ يَقُولُونَ مَتى‌ هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ).

گويندگان اين حرف همان كفارند، و مخاطبين در اين آيه رسول خدا 6 و مؤمنين‌اند، و مقتضاى ظاهر اين بود كه بگويند: ان كنت من الصادقين- اگر از راست‌گويانى ، ولى اينطور نگفتند بلكه گفتند: اگر از راستگويانيد ، تا رسول خدا 6 را به خيال خود بيشتر در فشار بگذارند، و از او چيزى بخواهند كه قادر بر انجام آن نباشد، و علاوه بر آن مؤمنين را هم گمراه نموده، عليه آن جناب بشورانند، و منظورشان از وعد، همان تهديدى است كه در آيه قبلى بود، و آيه بعدى هم آن را تفسير نموده مى‌فرمايد:

[تهديد كافران استهزاء كننده به آتشى كه ناگهانى مى‌آيد و ...]

(لَوْ يَعْلَمُ الَّذِينَ كَفَرُوا حِينَ لا يَكُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَ لا عَنْ ظُهُورِهِمْ وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ).

كلمه لو براى تمنا و آرزو است، و كلمه حين به طورى كه گفته‌اند[1] مفعول كلمه يعلم است، و جمله‌(لا يَكُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَ لا عَنْ ظُهُورِهِمْ)، معنايش اين است كه: نمى‌توانند آن عذاب را وقتى كه ايشان را مى‌گيرد از خود دفع كنند چون از پشت و رويشان (كنايه است از احاطه)، فرايشان مى‌گيرد.

و جمله‌(وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ)، عطف است بر جمله قبليش، چون برگشت معنايش به ترديد به مقابله است، و معنايش اين است كه: نه مستقلا مى‌توانند آتش دوزخ را از خود دفع كنند، و نه به يارى كسى.

و اين آيه در محل جواب از سؤال از موعد است، و معنايش اين است كه: اى كاش كسانى كه كافر شدند مى‌دانستند كه چه روزى در پيش دارند، روزى كه نمى‌توانند از پيش رو و از پشت سر، نه به استقلال و نه به يارى كسى، عذاب آتش را از خود دفع دهند.

(بَلْ تَأْتِيهِمْ بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلا يَسْتَطِيعُونَ رَدَّها وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ).

ظاهر سياق اقتضا دارد كه فاعل تاتيهم ضميرى باشد كه به كلمه نار بر مى‌گردد، نه ضميرى كه به كلمه ساعت بر مى‌گردد، هم چنان كه بعضى‌[2] از مفسرين هم همين را گفته‌اند.

[1] ( 1، 2) روح المعانى، ج 17، ص 50.

[2] ( 1، 2) روح المعانى، ج 17، ص 50.