تدبيرش كرده‌اند منحصر در ذات خداى تعالى سازد.

(وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‌ءٍ حَيٍّ)- از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه كلمه جعل به معناى خلق، و جمله‌(كُلَّ شَيْ‌ءٍ حَيٍّ) مفعول آن باشد، و مراد اين باشد كه آب، دخالت تامى در هستى موجودات زنده دارد، هم چنان كه همين مضمون را در جاى ديگر آورده و فرموده است:

(وَ اللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ ماءٍ)[1]، و شايد واقع شدن اين مضمون در سياقى كه در آن آيات محسوس را مى‌شمارد، باعث شود كه حكم در آيه شريفه منصرف بغير ملائكه، و امثال آنان باشد، ديگر دلالت نكند بر اينكه خلقت ملائكه و امثال آنان هم از آب باشد، و اما مساله مورد نظر آيه شريفه، يعنى ارتباط زندگى با آب، مساله‌اى است كه در مباحث علمى به خوبى روشن شده و به ثبوت رسيده است.

(وَ جَعَلْنا فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ، وَ جَعَلْنا فِيها فِجاجاً سُبُلًا، لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ).

در مجمع البيان گفته است: كلمه رواسى به معناى كوه‌هايى است كه با سنگينى خود استوار ايستاده‌اند، هم چنان كه گفته مى‌شود: ترسو السفينة ، يعنى كشتى ايستاد و به خاطر سنگينيش بى‌حركت ايستاد، و كلمه تميد از ميد ، به معناى اضطراب، و نوسان در اين سو و آن سو است، و كلمه فج به معناى راه گشاد ميان دو كوه است‌[2].

معناى آيه اين است كه ما در زمين كوه‌هايى استوار قرار داديم، تا زمين دچار اضطراب و نوسان نگشته، انسانها بتوانند بر روى آن زندگى كنند، و ما در اين كوه‌ها راههايى فراخ قرار داديم، تا مردم به سوى مقاصد خود راه يابند و بتوانند به اوطان خود بروند.

و اين آيه دلالت دارد بر اينكه وجود كوه‌ها در آرامش زمين و مضطرب نبودن آن تاثيرى مستقيم و مخصوص دارد كه اگر نبود قشر زمين مضطرب مى‌شد و پوسته رويى آن دچار ناآرامى مى‌گرديد.

(وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آياتِها مُعْرِضُونَ).

گويا مراد از اين كه فرمود آسمان را سقفى محفوظ كرديم اين باشد كه آن را از شيطانها حفظ كرديم هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:(وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ)[3] و

[1] خداوند هر جنبنده را از آب آفريد. سوره نور، آيه 45.

[2] مجمع البيان، ج 7، ص 46.

[3] آسمان را از هر شيطان رانده شده حفظ كرديم. سوره حجر، آيه 17.