[مفاد و مراد آيه:(وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها ...) و اقوال و وجوه عديده‌اى كه مفسرين پيرامون آن گفته‌اند]

(وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ)- يعنى او را در حالى منزه بدار كه مشغول به حمد و نيايش باشى، چون اين حوادث كه تحملش مشكل و صبر بر آن دشوار است، نسبتى با عوامل خود دارد كه البته از اين نظر حوادثى است بد و زشت، كه بايد خداى را از آن منزه بدارى، و نسبت ديگرى به خداى تعالى دارد كه همان اذن خدا است، كه به اين نسبت همه حوادثى است جميل، و جز مصالحى عمومى كه باعث اصلاح نظام هستى است بر آن مترتب نمى‌شود، و از اين نظر بايد خداى را حمد و ثنا گويى.

(قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها)- دو كلمه قبل دو ظرفند براى تسبيح و حمد پروردگار.

(وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ)- اين جمله نظير جمله‌(وَ إِيَّايَ فَارْهَبُونِ)[1] است كه فاى تفريع بر سر فعل آمده و مفعول مقدم ذكر شده است و كلمه آناء بر وزن افعال جمع انى و يا انو - به كسر همزه است- كه به معناى وقت است، و كلمه من براى تبعيض است و جار و مجرور متعلق به فعل سبح است و تقدير آن و بعض آناء الليل سبح فيها- و در بعضى اوقات شب تسبيح بگوى مى‌باشد، و كلمه اطراف در جمله‌(أَطْرافَ النَّهارِ) به طورى كه گفته‌اند منصوب به حذف حرف جر است و به جمله من آناء عطف شده و تقدير آن و سبح فى اطراف النهار است. و اما اينكه مقصود از اطراف النهار چيست آيا قبل از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن است يا وقتى ديگر است؟ كلمات مفسرين مختلف شده كه به زودى بدان اشاره خواهيم كرد.

تسبيحى كه در آيه ذكر شده مطلق است و از جهت لفظ دلالتى ندارد كه مقصود از آن نمازهاى واجب يوميه باشد كه بعضى‌[2] از مفسرين گفته‌اند و يا مطلق نماز باشد كه بعضى‌[3] به تبعيت از روايتى كه از بعضى از قدما مانند قتاده و غيره نقل شده بر آن اصرار ورزيده‌اند؟.

دسته اول گفته‌اند:[4] مجموع آيه دلالت دارد بر امر به نمازهاى پنجگانه يوميه پس جمله‌(قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ) به نماز صبح و جمله‌(وَ قَبْلَ غُرُوبِها) به نماز عصر و جمله‌(وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ) به نماز مغرب و عشاء و جمله‌(أَطْرافَ النَّهارِ) به نماز ظهر دلالت دارد.

و اگر وقت نماز ظهر را اطراف روز خوانده با اينكه وقت آن نيمه روز است بدين‌

[1] سوره بقره، آيه 4.

[2] تفسير فخر رازى، ج 22، ص 133، به نقل از ابن عباس.

[3] كشاف، ج 3، ص 96.

[4] مجمع البيان، ج 7، ص 35.