(هَدى‌ ) مشتمل بر برهانى است كه ربوبيت منحصره را براى خداى تعالى اثبات مى‌كند، چون خلقت موجودات و ايجاد آنها فرع اين است كه مالك وجود آنها باشد، زيرا موجودات به وجود قائمند- و نيز مالك تدبير آنها بوده باشد.

اينجا است كه خوب روشن مى‌گردد كه نظم طبيعى آيه و سياق آن بر طبق مقتضاى مقام جريان يافته است، چون مقام، مقام دعوت به سوى توحيد و اطاعت رسول بوده است و فرعون هم بعد از شنيدن دعوت، عكس العملى نشان داده كه حاصلش تغافل از داشتن رب است، و چنين وانمود كرده كه شما مرا به سوى رب خودتان مى‌خوانيد، (چون خود من كه ربى ندارم) آن گاه پرسيده رب شما دو نفر كيست؟ چون مقام چنين مقامى بوده، جا داشته كه در جواب بگويند: رب ما همان رب همه عالميان است تا ربوبيت ربشان شامل خود آنان و فرعون بشود. ولى اينطور جواب ندادند بلكه بليغ‌تر جواب داده و گفتند: پروردگار ما آن كسى است كه خلقت هر چيزى را به آن چيز داده و سپس هدايتش كرد و در عين حال كه آن مدعا را معرفى نموده برهانش را هم افاده كردند، و اگر جواب اولى را داده بودند يعنى گفته بودند:

رب ما همان رب همه عالميان است تنها مدعا را افاده مى‌كرد، ديگر برهان را نمى‌رسانيد، (دقت فرماييد).

و اگر در كلام تنها هدايت موجودات اثبات شد، و اسمى از تدبير آنها به ميان نيامد، با اينكه مورد هر دو عنوان يكى است كه در سابق بيانش گذشت، براى اين بود كه مقام، مقام دعوت و هدايت بوده و هدايت عامه با چنين مقامى مناسبت بيشترى داشت.

اين آن نكاتى است كه دقت در آيه ما را بدان ارشاد مى‌كند و با در نظر گرفتن آن، حال و وضع تفاسيرى كه براى آيه شده به دست مى‌آيد، مانند بعضى‌[1] از ايشان كه گفته‌اند:

مراد از كلمه خلقه مثل خلقه است كه همان جفت هر چيزى باشد و معنايش اين است كه خداى من آن كسى است كه براى هر چيزى زوجى آفريد و در نتيجه آيه مورد بحث از نظر معنا مثل آيه‌(وَ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْنِ) مى‌باشد.

و مانند بعضى‌[2] ديگر كه گفته‌اند: مراد از(كُلَّ شَيْ‌ءٍ) انواع نعمت‌ها است و كلمه مذكور مفعول دوم براى اعطى است، و مراد از خلق، مخلوق است كه مفعول اول اعطى

[1] كشاف، ج 3، ص 67.

[2] تفسير فخر رازى، ج 22، ص 65.