نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 14 صفحه : 105
و منتهاى سير در مسير فرض كرده باشد، و مسير
عبارت باشد از ضايع كردن نماز و پيروى شهوات، و نقطه انتهايش عبارت باشد از غى، آن
گاه فرموده باشد حال كه اين طبقه ناخلف راهى پيش گرفتهاند كه نهايتش غى است، به
زودى به همان نهايت نيز مىرسند، حال يا به اينكه در قيامت كه عالم كشف حقايق است
پى به گمراهى خود مىبرند، يا به اينكه همان گمراهى رفته رفته در دلهاشان رسوخ
مىكند تا آنجا كه از اولياى شيطان شوند، هم چنان كه فرمود:(إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ
الْغاوِينَ)[1]
و به هر حال عبارت مذكور استعاره از كنايه لطيفى است.
اين آيه استثنايى از آيه سابق است، و مىفرمايد: كسانى كه از اين راه
شيطانى برگردند و ايمان آورده عمل صالح كنند داخل بهشت گشته و به هيچ وجه ظلم
نمىشوند بلكه به همان طبقه گذشته كه مورد انعام خدا بودند ملحق مىگردند البته با
آنان، نه اينكه از آنان باشند هم چنان كه در آيه(وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ
عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ
وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً)[2] نيز فرمود: كسانى كه خدا و رسول را اطاعت مىكنند با كسانى (نه از
كسانى) خواهند بود كه خدا به ايشان انعام فرموده، كه عبارتند از انبياء و صديقين و
شهداء و صالحين، كه نيكو رفقايى هستند.
(فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ)- اين جمله از باب به كار بردن مسبب در جاى سبب است، و اصل آن
اولئك يوفون اجرهم است، يعنى ايشان به تمام و كمال اجر خود را مىيابند، به
دليل اينكه بعد از آن فرموده:(وَ لا
يُظْلَمُونَ شَيْئاً) چون ظلم نشدن در كوچكترين
عمل از لوازم يافتن اجر تمام و كمال است، نه از لوازم داخل بهشت شدن.
كلمه عدن به معناى اقامت است، و اگر بهشت را عدن
ناميدهاند اشاره به اين است كه انسان بهشتى در بهشت، جاودان و ابدى است، و
كلمه وعده به غيب وعده به چيزى است كه موعود فعلا آن را نمىبيند،
و ماتى بودن وعد به اين است كه تخلف نكند، در مجمع البيان
گفته: كلمه ماتى اسم مفعول است ولى معناى فاعل دارد، چون درست است كه
تو، به آن وعده مىرسى، ولى آن هم به تو مىرسد، هم چنان كه هر چيز كه به آدمى
برسد آدمى هم به آن
[1] بندگان من چنين نيستند كه تو بتوانى بر ايشان مسلط شوى مگر
آن جاهلان گمراهى كه خود پيروى تو كنند. سوره حجر، آيه 42.