و خلاصه اينكه در جمله‌(وَ نُخْرِجُ لَهُ) اشاره‌اى است به اينكه حقايق كتاب اعمال از ادراك انسان پوشيده شده و در پس پرده غفلت است، و خداوند در روز قيامت آن را از پس پرده بيرون مى‌كشد و آدمى را از جزئيات آن با خبر مى‌سازد، و مقصود از جمله‌(يَلْقاهُ مَنْشُوراً) هم همين است و اين خود دليل بر اين است كه اين كتاب براى هر كس آماده و زير سر است، و نسبت به احدى در آن غفلت نمى‌شود، بنا بر اين، جمله مذكور تاكيد جمله قبلى است كه مى‌فرمود:

(وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ) چون حاصل معناى اين جمله نيز همين بود كه هر انسانى به زودى آثار اعمالش را خواهد يافت، اولا براى اينكه آثار اعمال، لازم لا ينفك و جدايى ناپذير او است و ثانيا براى اينكه به صورت كتابى در آمده كه به زودى آن را پخش و منتشر خواهد ديد.

(اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى‌ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً).

در اين آيه چيزى در تقدير است، و تقدير آن چنين است: يقال له اقرء كتابك ... .

حرف باء در جمله‌(كَفى‌ بِنَفْسِكَ) زائده است، و اصل آن كفت نفسك- نفس تو كافى است بوده و اگر به جاى كفت كفى آورده و با اينكه كلمه نفس مؤنث است فعل آن را مذكر آورده، از اين جهت بوده است كه نفس مؤنث مجازى است و در هر فاعلى كه مؤنث مجازى باشد هم مى‌توان فعلش را مذكر آورد و هم مؤنث، و چه بسا كه بعضى‌[1] در توجيه مذكر آوردن كفى گفته باشند كه باء در بنفسك زائده نيست، و اين كلمه مجموعا اسم فعل است به معناى اكتف- بس كن و بسا توجيهات ديگرى نيز وجود دارد.

اين آيه دلالت مى‌كند بر اينكه حجت كتاب مذكور حجتى است قاطع به طورى كه خواننده آن هيچ ترديدى در آن نمى‌كند، هر چند كه خواننده خود گنهكار باشد، و چطور چنين نباشد و حال آنكه در كتاب به جاى خط و نقش، خود عمل ديده مى‌شود و پاداش و كيفر هم خود عمل است، هم چنان كه فرموده‌(لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)[2].

از آن بيانى كه ما قبلا در وجه اتصال آيه‌(وَ يَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ) به ما قبلش ذكر كرديم وجه اتصال دو آيه مورد بحث يعنى آيه‌(وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ) تا كلمه حسيبا به ما قبل خود نيز معلوم و روشن مى‌گردد.

[1] روح المعانى، ج 15، ص 33.

[2] عذر نياوريد زيرا كيفرتان چيزى جز عمل خودتان نيست. سوره تحريم، آيه 7.