و بيشتر در وقتى استعمال مى‌شود كه بخواهند اظهار تعجب كنند، ولى در اين آيه به شهادت سياق، براى تنزيه است نه تعجب، چون سياق كلام و غرض از آن تنزيه خداست، هر چند بعضيها[1] اصرار دارند كه آن را براى تعجب بگيرند.

[معناى آيه شريفه:(سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى‌ بِعَبْدِهِ ...)]

كلمه اسراء و همچنين كلمه سرى كه ثلاثى مجرد آنست به معناى سير در شب است، وقتى گفته مى‌شود سرى و اسرى معنايش اين است كه فلانى در شب راه پيمود، و وقتى گفته مى‌شود سرى به و اسرى به معنايش اين است كه او را شبانه سير داد، و سير مخصوص روز يا اعم از روز و شب مى‌باشد.

و كلمه ليلا مفعول فيه است و بودنش در كلام اين معنا را افاده مى‌كند كه اين سير همه‌اش در شب انجام گرفت، هم رفتنش و هم برگشتنش.

مراد از مسجد اقصى به قرينه جمله‌(الَّذِي بارَكْنا حَوْلَهُ) بيت المقدس است و كلمه اقصى از ماده قصو و اين ماده به معناى دورى است، و اگر مسجد بيت المقدس را مسجد الاقصى ناميده بدين جهت است كه اين مسجد نسبت به محل زندگى رسول خدا 6 و مخاطبينى كه با اويند از مسجد الحرام خيلى دور است، زيرا محل زندگى ايشان شهر مكه است كه مسجد الحرام در همانجا است.

و جمله‌(لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا) نتيجه اين سير دادن را بيان مى‌كند و آن اين است كه پاره‌اى از آيات و نشانه‌هاى خود را به وى نشان دهد، و اين كه گفتيم: پاره‌اى به خاطر وجود كلمه من در كلام است. و سياق كلام دلالت دارد بر اينكه آن آيات از آيات و نشانه‌هاى عظيمى بوده، هم چنان كه در آيه ديگرى در داستان معراج به اين معنا تصريح نموده و فرموده است (لَقَدْ رَأى‌ مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرى‌)- آيه‌هاى بزرگى از آيات پروردگارش را مشاهده نمود [2].

و اينكه فرمود:(إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ) بيان علت سير دادن او به منظور نشان دادن آيات است، يعنى خدا چون شنوا بگفته‌هاى بندگان و بيناى به افعال ايشان است و تقاضاى حال رسول خود را ديد كه چنين اكرامى را اقتضاء مى‌كرد لذا او را براى نشان دادن پاره‌اى از آيات و نشانه‌هايش شبانه سير داد.

در اين آيه شريفه التفات و نكته‌اى به كار رفته و آن التفات از غيبت به تكلم با غير

[1] مجمع البيان، ج 6، ص 396.

[2] سوره نجم، آيه 18.