استكبار و عشق به شهوات نفس به اعراض از حق ادامه دادن همان خشنودى از باطل خويش بودن و آن را نيكو پنداشتن است.

(أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ).

اين جمله تعريف دومى براى‌(بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالًا) و تفسيرى بعد از تفسير آن است. و منظور از آيات - به طورى كه اطلاق كلمه اقتضاء مى‌كند- آيات آفاقى و انفسى خداى تعالى و معجزاتى است كه انبياء براى تاييد رسالت خود مى‌آورند. پس كفر به آيات، انكار نبوت است. علاوه بر اينكه خود پيغمبر از آيات است. و مراد از كفر به لقاء خدا، كفر به معاد و بازگشت به سوى او است.

پس برگشت تعريف‌(بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالًا) به اين است كه آنان منكر نبوت و معادند، و اين از خواص بت‌پرستان است.

(فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً).

وجه اينكه چرا اعمالشان حبط (بى اجر) مى‌گردد اين است كه آنها هيچ عملى را براى رضاى خدا انجام نمى‌دهند، و ثواب دار آخرت را نمى‌جويند و سعادت حيات آخرت را نمى‌طلبند و محركشان در هيچ عملى ياد روز قيامت و حساب نيست. ما، در مباحث اعمال در جلد دوم اين كتاب راجع به حبط بحثى ايراد كرديم.

و اينكه فرمود:(فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً) تفريعى است بر حبط اعمال، زيرا سنجش و وزن در روز قيامت به سنگينى حسنات است، به دليل اينكه مى‌فرمايد:(وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ)[1].

و نيز به دليل اينكه با حبط عمل ديگر سنگينى باقى نمى‌ماند و در نتيجه ديگر وزنى معنا ندارد.

(ذلِكَ جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما كَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آياتِي وَ رُسُلِي هُزُواً).

كلمه ذلك اشاره به همان وصفى است كه از اوصاف آنان ذكر كرد، و اين اشاره خبر است براى مبتدايى كه حذف شده و تقدير كلام اين است: الامر ذلك يعنى حال و وضع ايشان بدين‌سان است كه ما گفتيم. و اين خود تاكيدى است براى مطلب و جمله‌(جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ) كلامى است نو و تازه كه از عاقبت امر ايشان خبر مى‌دهد. و جمله‌

[1] سنگ سنجش امروز حق است پس هر كس ميزان اعمالش سنگين شد آنان رستگارند و كسانى كه ميزان اعمالشان سبك گشت آنها كسانى خواهند بود كه زيان كردند. سوره اعراف، آيه 8 و 9.