و آيه بعدى كه مى‌فرمايد:(إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها) اشعار و بلكه با كمك سياق، دلالت دارد بر اينكه اين واقعه يعنى برگشتن دولت بنى اسرائيل و غلبه كردنشان بر دشمنان به خاطر برگشتن از كفر و فسق به ايمان و نيكى است، و اين هم ثمره چشيدن وبال و آثار تلخ بديهاى قبل است، هم چنان كه وعده و يا به تعبير ديگر عذاب دومى هم به خاطر برگشتن از اين نيكيها به سوى بدى است.

[آثار نيك و بد اعمال به عامل بر مى‌گردد(إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها)]

(إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها).

لام در لانفسكم و همچنين در فلها لام اختصاص است يعنى: هر يك از احسان و اسائه شما مختص به خود شما است، بدون اين كه به ديگران چيزى از آن بچسبد، و اين خود سنت جاريه خداست كه اثر و تبعه عمل هر كسى را- چه خوب و چه بد- به خود او برمى‌گرداند، بنا بر اين آيه مورد بحث، در معناى آيه:(تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ)[1] مى‌باشد.

پس آيه، در مقام بيان اين معنا است كه اثر هر عمل- چه خوب و چه بد- به صاحبش برمى‌گردد، نه اينكه بخواهد اين معنا را برساند كه كار نيك به نفع صاحبش و كار زشت به ضرر او تمام مى‌شود تا گفته شود چرا به جاى فلها نفرمود: فعليها هم چنان كه در آيه ديگر فرمود:(لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ)[2].

بنا بر اين ديگر نيازى به آن زحمت بيهوده نيست كه بعضى به خود داده و گفته‌اند:

لام در جمله‌(وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها) به معنى على است و آنكه ديگرى گفته كه بمعناى الى است، زيرا اسائه با اين حرف متعدى مى‌شود و گفته مى‌شود: أساء الى فلان و يسي‌ء اليه اساءة يعنى بدى كرد به فلانى يا بدى مى‌كند و يا آن ديگرى كه گفته است: لام مزبور براى استحقاق و نظير لامى است كه در(لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ) است‌[3].

و چه بسا كه به گفته ما كه گفتيم لام، لام اختصاص است اشكال شود به اينكه واقع مطلب خلاف آنست، زيرا كه بسيار مى‌بينيم كه اثر احسان به خود احسان كننده برنگشته بلكه عايد غير او مى‌شود و يا اثر گناه و بدى به خود بدكار نرسيده و عايد غير او مى‌شود.

[1] آن گروه پيشين از پيغمبران و امتان همه درگذشتند، هر چه كردند براى خود كردند و شما نيز هر چه كنيد به سود خويش كنيد. سوره بقره، آيه 141.

[2] نيكى‌هاى هر شخصى به سود خودش است و بديهايش نيز به ضرر خودش. سوره بقره، آيه 286.

[3] روح المعانى، ج 15، ص 16.