بلكه به طور اشاره به او گفت كه: تو استطاعت بر تحمل ديدن كارهاى مرا ندارى. و ثانيا وقتى موسى (ع) وعده داد كه مخالفت نكند امر به پيروى نكرد، و نگفت: خيلى خوب بيا بلكه او را آزاد گذاشت تا اگر خواست بيايد، و فرمود: (فَإِنِ اتَّبَعْتَنِي‌)- پس اگر مرا پيروى كردى . و ثالثا به طور مطلق از سؤال نهيش نكرد، و به عنوان صرف مولويت او را نهى ننمود بلكه نهى خود را منوط به پيروى كرد و گفت: اگر بنا گذاشتى پيرويم كنى نبايد از من چيزى بپرسى تا بفهماند نهيش صرف اقتراح نيست بلكه پيروى او آن را اقتضاء مى‌كند.

[صبر نياوردن موسى 7 به سكوت در برابر اعمال خضر 7]

(فَانْطَلَقا حَتَّى إِذا رَكِبا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَها قالَ أَ خَرَقْتَها لِتُغْرِقَ أَهْلَها لَقَدْ جِئْتَ شَيْئاً إِمْراً).

كلمه امر - به كسر همزه- به معناى داهيه عظيم و مصيبت بزرگ است. و جمله فانطلقا تفريع بر مطلب قبلى است، و مقصود از آن- روانه شدن- موسى و خضر است. از اين جمله برمى‌آيد كه از اينجا به بعد ديگر جوان همراه موسى با آن دو روانه نشده است. لام در جمله‌(لِتُغْرِقَ أَهْلَها) لام غايت است، زيرا هر چند كه عاقبت سوراخ كردن كشتى غرق شدن است و قطعا خضر منظورش به دست آمدن اين غايت و نتيجه نبوده، و ليكن بسيار مى‌شود كه عاقبت قهرى و ضرورى از باب ادعا و مجازا غايت منظور نظر گرفته مى‌شود، چون شنونده و يا خواننده خود مى‌داند كه اين عاقبت منظور نظر نيست هم چنان كه بسيار مى‌شود كه مى‌گويى: فلانى، آيا مى‌خواهى با انجام اين كار خودت را هلاك كنى؟.

(قالَ أَ لَمْ أَقُلْ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْراً).

در اين جمله سؤال موسى (ع) را بيجا قلمداد نموده مى‌گويد: آيا نگفتم كه تو توانايى تحمل با من بودن را ندارى؟ و با اين جمله همين گفته خود را كه در سابق نيز خاطر نشان ساخته بود مستدل و تاييد مى‌نمايد.

(قالَ لا تُؤاخِذْنِي بِما نَسِيتُ وَ لا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْراً).

كلمه رهق به معناى احاطه و تسلط يافتن به زور است، و ارهاق به معناى تكليف كردن است. و معناى جمله اين است كه مرا به خاطر نسيانى كه كردم و از وعده‌اى كه دادم غفلت نمودم مؤاخذه مكن و در كار من تكليف را سخت مگير. و چه بسا[1] نسيان را به ترك تفسير كنند، ليكن تفسير اول روشن‌تر است، و به هر حال جمله مورد بحث عذرخواهى موسى (ع) است.

[1] مجمع البيان ج 6 ص 484 و روح المعانى ج 15 ص 337.