سوم اينكه انواع تفاضل و برترى‌ها و احترامات دنيوى كه خود مردم به اوهام و افكار كوتاه مادى خود تراشيده‌اند و مثلا يكى را به خاطر دودمانش و يكى را به خاطر ثروتش و يكى را به خاطر مقامش از ديگران برتر مى‌شمرند، همه از بين مى‌رود و آن روز همه در يك صف و يك رديف و بدون اينكه والايى نسبت به زير دستى و غنيى نسبت به فقيرى و مولايى از غلامى امتيازى داشته باشد، محشور مى‌گردند. امتياز تنها بر ملاك عمل است، و در اين هنگام است كه مى‌فهمند در زندگى دنيا خطا كردند و به بيراهه رفتند لا جرم به امثال (لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى‌ ...) خطاب مى‌شوند جمله‌(لَقَدْ جِئْتُمُونا كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ) مقول قول تقديرى است، و تقدير آن و قال لهم و يا و قلنا لهم لقد ... است، و در اين جمله خطا و ضلالت آنان در دنيا و اينكه اشتغال به زخارف دنيا از سلوك راه خدا و پيروى دينش بازشان داشته بيان مى‌شود.

[از ياد بردن قيامت سبب اصلى اعراض از هدايت و فساد اعمال است‌]

و جمله‌( بَلْ زَعَمْتُمْ‌)[1](أَلَّنْ نَجْعَلَ لَكُمْ مَوْعِداً ) از نظر معنا نظير آيه‌(أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ)[2] مى‌باشد و اين جمله اگر به خاطر كلمه بل و به ظاهر سياق اعراض از جمله قبل باشد تقدير آن از نظر معنا چنين مى‌شود: زينت دنيا و تعلق دلهايتان به اسباب ظاهرى، شما را از عبادت ما و سلوك راه هدايت ما باز داشته، بلكه از اين هم بالاتر، پنداشته‌ايد كه ما براى شما موعدى كه در آن ما را ديدار كنيد، و ما به حسابتان برسيم مقرر نكرده‌ايم. و به عبارت ديگر: اشتغالتان به دنيا و علاقه دلهايتان به زينت آن هر چند كه سبب شده از ياد ما اعراض كنيد و خطايا و گناهانى را مرتكب گرديد ليكن در اين ميان يك سبب ديگرى براى اعراض شما هست كه از سبب مذكور قديمى‌تر و اصلى است و آن اين است كه شما پنداشته‌ايد كه ما برايتان موعدى مقرر نكرده‌ايم. آرى، از ياد بردن قيامت سبب اصلى اعراض از طريقه هدايت و فساد اعمال شما است.

هم چنان كه در آيه ديگر به اين معنا تصريح شده، مى‌فرمايد:(إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ)[3].

[1] آيا پنداشته‌ايد كه ما شما را بيهوده آفريده‌ايم و شما به سوى ما برنمى‌گرديد. سوره مؤمنون، آيه 115.

[2] مرحوم علامه طباطبائى اين آيه را به اشتباه بل ظننتم ... ضبط نموده و به شرح و توضيح آن پرداخته است كه صحيح آن‌(بَلْ زَعَمْتُمْ ...) است.

[3] كسانى كه از راه خدا گمراه شدند عذاب دردناكى دارند به خاطر اينكه روز حساب را از ياد بردند. سوره ص، آيه 26.