نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 13 صفحه : 241
و در مفردات گفته: غسق شب به
معناى شدت ظلمت شب است[1].
مفسرين در تفسير اول آيه اختلاف كردهاند، و از ائمه اهل بيت (ع) به
طريق شيعه روايت شده كه فرمودهاند:(لِدُلُوكِ
الشَّمْسِ) هنگام ظهر و(غَسَقِ اللَّيْلِ) نصف شب است، و به زودى ان شاء اللَّه در بحث روايتى آينده به آن
اشاره خواهد شد.
و بنا بر اين روايت، آيه شريفه از اول ظهر تا نصف شب را شامل مىشود،
و نمازهاى واجب يوميه كه در اين قسمت از شبانه روز بايد خوانده شود چهار نماز است،
ظهر و عصر و مغرب و عشاء، و با انضمام نماز صبح كه جمله: و(قُرْآنَ الْفَجْرِ) دلالت بر آن دارد
نمازهاى پنجگانه يوميه كامل مىشود.
و اينكه فرموده: و(قُرْآنَ الْفَجْرِ) عطف است بر كلمه الصلاة كه تقديرش چنين
مىشود: و اقم قرآن الفجر كه مراد از آن نماز صبح است، و چون مشتمل بر
قرائت قرآن است آن را قرآن صبح خوانده، چون روايات همه متفقند بر اينكه مراد از(قُرْآنَ الْفَجْرِ)
همان نماز صبح است.
و همچنين روايات از طرق عامه و خاصه متفقا جمله(إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً) را تفسير كردهاند به اينكه: نماز صبح را هم ملائكه شب (در
موقع مراجعت) و هم ملائكه صبح (در موقع آمدن) مىبينند، و ما به زودى به بعضى از
آن روايات اشاره خواهيم كرد ان شاء اللَّه.
[امر به رسول 6 به تهجد نيمه شب و دعا و
استمداد از خداوند]
كلمه تهجد از ماده هجود است كه در اصل به
معناى خواب است، و تهجد به طورى كه بسيارى از اهل لغت گفتهاند به معناى بيدارى
بعد از خواب است، و ضمير در به به قرآن يا به كلمه بعض كه
از كلمه من الليل استفاده مىشود برمىگردد، و كلمه نافله
از ماده نفل به معناى زيادى است، و چه بسا گفته شده كه كلمه من
الليل از قبيل اغراء تحريك و تهيج و نظير عليك بالليل- بر
تو باد شب مىباشد، و حرف فاء كه بر سر فتهجد آمده
نظير فاء در(فَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ)[2]
است.
و معناى آيه چنين است كه قسمتى از شب را پس از خوابيدنت بيدار باش و
به قرآن (يعنى نماز) مشغول شو، نمازى كه زيادى بر مقدار واجب تو است.
كلمه مقام در جمله(مَقاماً
مَحْمُوداً) ممكن است مصدر ميمى و به معناى بعث باشد،