(خَلِيلًا ).

كلمه ان مخفف از ان است به دليل اينكه لام بر سر(لَيَفْتِنُونَكَ) در آمده و فتنه به معنى لغزاندن و برگرداندن است و كلمه خليل از خلت به معنى صداقت است، چه بسا گفته باشند؟ كه از خلت به معنى حاجت است ولى بعيد به نظر مى‌رسد.

[نيرنگ مشركين براى اينكه پيامبر 6 از خدايانشان بدگويى نكند و افراد ضعيف و فقير را از خود دور بسازد]

ظاهر سياق مى‌رساند كه مراد از(الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ) قرآن باشد كه مشتمل بر توحيد و نفى شرك و سيرت صالح است، و اين مؤيد رواياتى است كه در شان نزول آيات وارد شده كه مشركين از رسول خدا 6 درخواست كردند كه دست از بدگويى خدايان ايشان بردارد و غلامان و كنيزان بى‌شخصيت ايشان را كه مسلمان شده و به وى گرويده‌اند از خود دور كند چون عارشان مى‌شد كه با بردگان خود يك جا بنشينند و آيات خداى را بشنوند، و در چنين مناسبتى آيه مورد بحث نازل شد.

و معنايش اين است كه مشركين نزديك شد تو را بلغزانند و از آنچه به تو وحى نموديم منحرفت كنند تا مرامى مخالف آن پيش گيرى و اعمالى بر خلاف آن انجام دهى و بدين وسيله افترايى به ما ببندى و روش اختلاف طبقاتى را روشى خداپسندانه جلوه دهى و گفتند كه اگر چنين كنى و يك مشت گدا و ژنده‌پوش را از خود برانى، با تو رفاقت مى‌كنيم.(وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا).

تثبيت در اينجا به طورى كه از سياق برمى‌آيد به معناى عصمت و حفظ الهى است و اگر جواب لولا را خود ركون قرار نداده و نفرمود تركن بلكه نزديك شدن به ركون را قرار داده فرمود:(لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ) براى اين بود كه با در نظر داشتن اينكه ركون به معناى كمترين ميل است دلالت كند بر اينكه رسول خدا 6 ميل به كفار كه نكرد سهل است بلكه نزديك به ميل هم نشد، و اينكه فرمود اليهم و ركون را به مشركين نسبت دادند به اجابت خواسته‌هاى آنان اين معنا را تاكيد مى‌كند.

و معناى آيه اين است كه اگر ما با عصمت خود تو را پايدارى نمى‌داديم نزديك مى‌شدى به اينكه به سوى آنان اندكى ميل كنى، ليكن ما تو را استوار ساختيم، و در نتيجه به آنان كمترين ميلى نكردى تا چه رسد به اينكه اجابتشان كنى، پس رسول خدا 6 ايشان را اجابت نكرد و ذره‌اى ميل به ايشان هم ننمود و نه نزديك بود ميل كند.

(إِذاً لَأَذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَياةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنا نَصِيراً).

سياق آيه تهديد است و مراد از ضعف حيات و ممات مضاعف و دو چندان شدن عذاب زندگى و مرگ است و معنا اين است كه اگر نزديك شوى به اينكه به سوى آنان متمايل‌