حال كه معناى تكريم و فرق آن با تفضيل روشن شد اينك مى‌گوئيم: انسان در ميان. ساير موجودات عالم خصوصيتى دارد كه در ديگران نيست، و آن داشتن نعمت عقل است، و معناى تفضيل انسان بر ساير موجودات اين است كه در غير عقل از ساير خصوصيات و صفات هم انسان بر ديگران برترى داشته و هر كمالى كه در ساير موجودات هست حد اعلاى آن در انسان وجود دارد.

و اين معنا در مقايسه انسان و تفنن‌هايى كه در خوراك و لباس و مسكن و ازدواج خود دارد با ساير موجودات كاملا روشن مى‌شود، و همچنين فنونى را كه مى‌بينيم انسان در نظم و تدبير اجتماع خود به كار مى‌برد در هيچ موجود ديگرى نمى‌بينيم، انسان براى رسيدن به اين هدفهايش ساير موجودات را استخدام مى‌كند ولى ساير حيوانات و نباتات و غير آن دو چنين نيستند بلكه مى‌بينيم كه داراى آثار و تصرفاتى ساده و بسيط و مخصوص به خود هستند. از آن روزى كه خلق شده‌اند تا كنون از موقف و موضع خود قدمى فراتر نگذاشته‌اند، و تحول محسوسى به خود نگرفته‌اند، و حال آنكه انسان در تمامى ابعاد زندگى خود، قدمهاى بزرگى به سوى كمال برداشته و هم چنان بر مى‌دارد. و خلاصه اينكه بنى آدم در ميان ساير موجودات عالم، از يك ويژگى و خصيصه‌اى برخوردار گرديده و به خاطر همان خصيصه است كه از ديگر موجودات جهان امتياز يافته و آن عقلى است كه به وسيله آن حق را از باطل و خير را از شر و نافع را از مضر تميز مى‌دهد.

و اما اينكه مفسرين گفته‌اند و يا روايتى هم بر طبقش رسيده كه مقصود از آن خصيصه مساله نطق و گويايى است، و يا بر دو پا راه رفتن ، و يا انگشت داشتن است كه با آنها به دلخواه خود كار كند، و يا عبارت از خوردن با دست و يا قدرت بر نوشتن و يا خوش تركيبى و حسن صورت ، و يا تسلط بر ساير مخلوقات و تسخير آنها است و يا آنكه خداوند پدر ايشان- آدم- را به دست خود خلق كرده ، و يا هم چون خاتم انبيا محمد صلوات اللَّه عليه، پيغمبرى را براى آنان برانگيخته و يا آنكه به خاطر همه اينها يى است كه گفته شد هيچيك صحيح نيست، بلكه روايات اينها را به عنوان مثل ذكر كرده نه اينكه مراد از آن خصيصه اينها باشد.

چون بعضى از آنها كه شمرده شد بعد از داشتن عقل، پيدا مى‌شود يعنى ابتدا بايد عقل وجود پيدا كند و سپس خط و نطق و تسلط بر ساير مخلوقات ، و بعضى ديگرش از مصاديق تفضيل است نه تكريم چون در ساير مخلوقات هم مقدار كمترش وجود دارد، و بعضى ديگر از آنها اصلا از مدلول آيه خارج است، مانند آفريده شدن پدر آدميان به دست خدا ، و