تعبير دوم كه مفرد آورد، گفتيم مقصود از آن يا پدر شيطانها است كه نامش ابليس است و يا مقصود جنس شيطان است.

(وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوها فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَيْسُوراً).

جمله‌(إِمَّا تُعْرِضَنَّ) در اصل ان تعرض بوده و ماى زائده بر سر ان شرطى در آمد تا نون تاكيد بتواند بر سر تعرض در آيد.

شهادت سياق دليل بر اين است كه گفتار در باره انفاق مالى بوده، پس مراد از جمله‌(إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ) اعراض از كسى است كه مالى درخواست كرده تا در سد جوع و رفع حاجتش مصرف كند، و مقصود از آن، هر اعراضى آنهم به هر صورت كه باشد نيست، بلكه تنها آن قسم اعراضى است كه دستش تهى است و نمى‌تواند مساعدتى به وى بكند، ولى مايوس هم نيست، احتمال مى‌دهد كه بعدا پولدار شود، و وى را كمك كند، به دليل اينكه دنبالش مى‌فرمايد:(ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوها) يعنى اينكه تو از ايشان اعراض مى‌كنى نه از اين بابست كه مال دارى و نمى‌خواهى بدهى، و نه از اين باب كه ندارى و از به دست آمدن آن هم مايوسى، بلكه از اين بابست كه الآن ندارى ولى اميدوار هستى كه به دستت بيايد، و به ايشان بدهى، و در طلب رحمت پروردگار خود هستى.

و اينكه فرمود:(فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَيْسُوراً) بدين معنى است كه با ايشان به نرمى حرف بزن، سخن درشت و خشن مگو و اين سفارش را در جايى ديگر به بيانى ديگر فرموده:(وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ)[1].

در كشاف گفته: جمله‌(ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ) يا متعلق به جواب شرطيست كه مقدم بر خود شرط مى‌باشد، و تقديرش اين است كه: با آنان به آسانى و نرمى سخن بگو و با وعده‌هاى نيك دلشان را خوش كن، و با اينگونه رحمت‌ها كه به ايشان مى‌كنى رحمت پروردگارت را براى خود بدست آور ، و يا آنكه متعلق است به خود شرط، و معنايش اين است كه: و اگر به خاطر نرسيدن آن مالى كه اميدوار رسيدنش بودى از ايشان اعراض كردى كه از رزق تعبير به رحمت شده باشد- در اينصورت ايشان را به نرمى و خوبى برگردان .

بنا بر اين معنا، كلمه ابتغاء به جاى فقر و تهى دستى و نرسيدن مال به كار رفته، به اين عنايت كه شخص بى روزى هميشه در طلب روزى است، پس نداشتن هميشه سبب درخواست و ابتغاء است و ابتغاء مسبب فقد مى‌باشد، و در اين آيه مسبب به جاى سبب‌

[1] سائل و فقير را نرنجان بلكه با زبان نرم او را راه بينداز. سوره ضحى، آيه 10.