(وَ الَّذِينَ هاجَرُوا فِي اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ).

وعده جميلى است كه به مهاجرين مى‌دهد، و مؤمنين دو هجرت داشتند يكى هجرت از مكه به حبشه كه عده‌اى از گروندگان به رسول خدا 6 و به اذن خدا و رسولش انجام دادند و مدتى در آنجا ايمن از شر مشركين و عذاب و فتنه ايشان بسر بردند.

دوم هجرت از مكه به مدينه كه مؤمنين بعد از مهاجرت رسول خدا 6 يكى پس از ديگرى بدان شهر مهاجرت نمودند و ظاهرا مراد از هجرت در آيه مورد بحث هجرت دومى است، سياق دو آيه نيز با هجرت دومى بيشتر مى‌سازد تا اولى.

و جمله فى اللَّه متعلق است به هاجروا و مراد از مهاجرت در خدا اين است كه مهاجرت براى كسب رضاى خدا باشد و اين هدف محيط به ايشان باشد و جز آن هدف ديگرى نداشته باشند هم چنان كه وقتى گفته مى‌شود: سافر فى طلب العلم و يا خرج فى طلب المعيشة معنايش اين است كه مسافرت كرد به غرض كسب علم و بيرون شد براى بدست آوردن معيشت، و غرض ديگرى نداشت.

و از سياق بر مى‌آيد كه جمله‌(مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا) نيز از نظر معنا مقيد به همان جمله فى اللَّه است و تقديرش اين است كه و الذين هاجروا فى اللَّه من بعد ما ظلموا فيه- و كسانى كه در راه خدا مهاجرت كردند بعد از آنكه در راه خدا ستم ديدند و اگر كلمه فيه حذف شد به منظور اختصار بود، و اگر در تقييد مهاجرت به همين جمله فى اللَّه اكتفاء كرد براى اينكه همين جمله محل ابتلاء بود پس ايستادن براى توضيح خصوص اين جمله از ساير فقرات آيه مهم‌تر است.

[مقصود از حسنه در دنيا كه خداوند به مهاجرين وعده داده مجتمع صالح اسلامي است‌]

بعضى در تفسير كلمه حسنة كه در جمله‌(لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً) قرار دارد گفته‌اند: يعنى شهر خوبى بجاى آن شهرى كه ترك گفتند، و آن مكه و حوالى آن بود كه وطن ايشان بود، آن گاه استدلال كرده‌اند به اينكه كلمه لنبوئنهم از باب بوأت له مكانا است يعنى مكانى را جهت جاى دادن كسى صاف كردم.

بعضى‌[1] ديگر گفته‌اند: يعنى حالت خوبى، كه منظور از آن فتح و پيروزى و نجات از ذلت و زير دستى كفار است، و بنا بر اين تفسير جمله لنبوئنهم ... ، استعاره به كنايه است.

[1] تفسير مجمع البيان، ج 6، ص 361.