فهميديد با آن مساعدت ندارد.

و عجيب اينجا است كه بعضى‌[1] از صاحبان اين نظريه استدلال كرده‌اند بر نظريه خود به اينكه خداى تعالى از آنكه در آخر سوره حجر فرموده: (فَوَ رَبِّكَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ‌) و در آن به حشر مشركين و بازخواست آنان اشاره كرده در اول اين سوره هم در جمله (أَتى‌ أَمْرُ اللَّهِ‌) به نزديكى روز قيامت اشاره نموده است، و نيز در آخر سوره حجر فرموده بود:(وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ) و با در نظر داشتن اينكه مقصود از يقين، مرگ است، بسيار مناسب است كه مراد در اين سوره هم همان روز قيامت باشد نه عذابهاى دنيوى، و از جمله شواهدى كه اين مناسبت را تاكيد مى‌كند، جمله ياتيك در آن سوره و جمله اتى در اين سوره است، كه در هر دو جا به يك ماده تعبير شده است. و از اين قبيل اقاويل بهم بافته‌اى كه نبايد بدان اعتناء نمود.

نظير اين استدلال، گفتار بعضى‌[2] ديگر از مفسرين است كه گفته‌اند: مراد از امر، واحد اوامر است، و معنايش حكم است.- و گويا خواسته است به احكامى كه در اين سوره در باره عهد و سوگند و محرمات و غير آن آمده اشاره كند- پس معناى‌(أَتى‌ أَمْرُ اللَّهِ) اين است كه در اين سوره احكام خدا آمده، و به همين جهت خطاب‌(فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ) هم مختص به مؤمنين خواهد بود. و ليكن اين حرف مخدوش است.

[اشاره به آنچه كه از آيات قرآنى در باره حقيقت روح استفاده مى‌شود و بيان معناى آيه:(يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ ...)]

(يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى‌ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ ...).

مردم چه در گذشته و چه در حال با همه اختلاف شديدى كه در باره حقيقت روح دارند، در اين معنا هيچ اختلافى ندارند كه از كلمه روح يك معنا مى‌فهمند، و آن معنا عبارتست از چيزى كه مايه حيات و زندگى است، البته حياتى كه ملاك شعور و اراده باشد، و همين معنا مراد در آيه مورد بحث است.

و اما حقيقت آن چيست؟ مى‌توان بطور اجمال از آيات كريمه قرآن استفاده نمود، مثلا از آيه‌(يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفًّا)[3] و از آيه‌(تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ)[4] و از آيات ديگر به دست مى‌آيد كه روح، حقيقت و موجود مستقلى است، و موجودى است داراى حيات و علم و قدرت، نه اينكه از مقوله صفات و احوال بوده و آن طور كه بعضى‌

[1] روح المعانى، ج 14، ص 90.

[2] روح المعانى، ج 14، ص 93.

[3] روزى كه ملائكه و روح به صف مى‌ايستند. سوره نبا، آيه 38.

[4] ملائكه و روح به سويش بالا مى‌روند. سوره معارج، آيه 4.