نازل شده باشد، و با اينكه سوره انعام مكى است و غرضى كه به منزله جامع ذيل سوره است امر به صبر و وعد حسن بر صبر در راه خدا است.

و غرض سوره خبر دادن به نزديك شدن امر خداست كه عبارتست از: غلبه دين حق بر كفار، كه خداى تعالى اين معنا را با بيان اينكه: تنها خداى تعالى اله معبود است نه ديگرى چون تدبير عالم مانند خلقتش قائم به او است و نيز همه نعمتها به او منتهى مى‌گردد و هيچ يك از آنها مصنوع غير او نيست نتيجه مى‌گيرد. پس واجب است همان خدا به تنهايى عبادت شود.

و همچنين با بيان اينكه: دين حق از خدا است پس واجب است كه غير دين او دينى و قانونى ديگر تشريع نشود و باز با بيان امورى از دين الهى، توضيح مى‌دهد.

اين، آن غرضى است كه معظم آيات اين سوره آن را دنبال نموده و با بيانهاى مختلفى تعقيب مى‌نمايد، در ضمن بيان اين غرض، آياتى هم هست كه مساله هجرت و پاره‌اى مطالب مناسب با آن را ايراد مى‌نمايد.

[مراد از امر خدا و معناى‌(أَتى‌ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ) و وجوهى كه در اين باره گفته شده است‌]

(أَتى‌ أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى‌ عَمَّا يُشْرِكُونَ).

از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه خطاب در اين آيه به مشركين است، براى اينكه آيات بعدى همه در مقام احتجاج عليه ايشان است، و سياق آنها تا آيه بيست و دوم كه مى‌فرمايد:

(إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ) چنين سياقى است، و روى سخن در آنها به مشركين است، و همه آنها به منزله فرع است براى جمله‌اى كه در ذيل آيه مورد بحث است، و مى‌فرمايد:(سُبْحانَهُ وَ تَعالى‌ عَمَّا يُشْرِكُونَ) و مقتضاى اين تفريع اين است كه مقصود از امرى كه خبر از آمدنش داده و فرموده:(أَتى‌ أَمْرُ اللَّهِ) امرى باشد كه ساحت ربوبيت خداى را از شرك مشركين پاك نموده ريشه آن را از بيخ و بن بر كند، و در هيچ جاى كلام خدا، از مؤمنين حكايت نشده كه در امرى استعجال و عجله كرده باشند، بلكه هر جا كه مساله ساعت و قيامت و امر فتح مسلمين و امر نزول عذاب را تذكر مى‌دهد حكايت استعجال مشركين است، و از آن جمله در آيه‌( قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ بَياتاً أَوْ نَهاراً ما ذا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ‌) ...(وَ يَسْتَنْبِئُونَكَ أَ حَقٌّ هُوَ قُلْ إِي وَ رَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ )[1] و همچنين آياتى ديگر، كه روى سخن در همه آنها با مشركين است.

[1] بگو مرا خبر دهيد كه اگر شب هنگام و يا در روز عذاب خدا فرا رسد( چه مفرى داريد) گناهكاران( بجاى توبه) عذاب را به تعجيل مى‌طلبند ...( اى رسول ما) كافران از تو مى‌پرسند كه آيا اين( قرآن و رسالت و وعده ثواب و عقاب آخرت) بر حق است؟ بگو آرى قسم به خداى من كه البته همه وعده‌ها حق است و شما از آن هيچ مفرى نداريد. سوره يونس، آيات 50- 53.